Türkiye tarihinin en kıymetli günlerinden biri olan 29 Ekim 1923‘e nasıl gelindi? Sonrasında neler yaşandı? Bu soruların karşılıkları, yüzlerce sayfa kitaba fakat sığabilir. Biz ise 29 Ekim 1923 öncesi ve sonrasında çekilen 7 ayrıntı fotoğrafta yaşananlara dikkat çekeceğiz. Maksadımız 29 Ekim’i bir defa daha anmak ve Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün anısına bir sefer daha hürmet duruşunda bulunmak.
“BAYRAK BAĞIMSIZLIK SEMBOLÜDÜR, ÇİĞNENMEZ”
Türk ordusu, 9 Eylül 1922’de Büyük Taarruz sonucu Yunan işgali altındaki İzmir’e girmişti. 29 Ekim 1923’e giden yolda en kıymetli köşe dönüşlerinden biri olan 9 Eylül günü, tarihe İzmir’in kurtuluş günü olarak geçecekti.
Atatürk’ün İzmir’e girdiği 10 Eylül tarihi hakkında görüşüne başvurduğumuz Sözcü Gazetesi müellifi tarihçi Sinan Meydan, o gün yaşanan bayrak konusunu şöyle anlatıyor: “Atatürk’ün arabası İzmir’de zahmetle ilerledi. Karşıyaka’da bayanlı erkekli, yaşlı genç çok büyük bir coşkuyla karşılandı. O gün yaşanan bir bayrak öyküsü vardır. Hükümet Konağı’na gelen Atatürk, içeri davet edilir.
Ayaklarının tabanına serilmiş Yunan bayrağını görür. Yunan Hükümdarı Konstantin, Türk Bayrağı’na basıp bu konuta girmişti. Atatürk’ün de Yunan Bayrağı’na basarak meskene girmesi istendi lakin o bunu reddetti. Bayrağı kaldırttı ve beyaz mermerlere basarak meskene girdi. Zira Atatürk, Konstantin’in kusur yaptığını düşünüyordu. ‘Bir milletin bağımsızlık sembolü olan bayrak çiğnenmez’ demişti.”
Mustafa Kemal Paşa’nın bu hâreketi kurulacak olan yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin nasıl bir yaklaşıma sahip olacağını da daha o günden dışa vuruyordu.
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Fevzi Paşa (Çakmak) ile İzmir’e gelirken. 10 Eylül 1922.
İZMİR YANGIN YERİ
Düşman devletlerinden geriye kocaman bir enkaz kalmıştı. Türk ordusunun 9 Eylül 1922’de İzmir’i Yunanlıların elinden tekrar almasının akabinde, 13 Eylül 1922 günü Basmane’de başlayan ve dört gün süren bir yangın çıktı. İzmir alev alev yanıyordu. Bu yangın kent şehir merkezini geniş ölçüde tahrip edecekti. İşte bu fotoğraf geriye nasıl bir İzmir’in kaldığını çok net bir formda ortaya koyuyor.
Yangın sonrası İzmir’den bir görünüm./Fotoğraf: Depo Photos
“İŞE YENİ BAŞLAYACAĞIZ, ASIL DÜŞMAN ORADA”
Zafer kazanılmıştı lakin her şey daha yeni başlıyordu. Gazi Paşa’nın o günlerdeki ruh hâlini Falih Rıfkı Atay şöyle özetliyor: “Zaferin birinci günlerinde Yakup Kadri ile birlikte İzmir’e Mustafa Kemal’i görmeye gitmiştik. Herkes biten bir savaştan kurtulma hafifliği içindeydi. Yalnızca Mustafa Kemal, ‘işe yeni başlayacağız, asıl düşman orada’ diyerek İzmir’in art mahallesinden Sovyetler birliği hududuna kadar bütün Anadolu’yu kaplayan geri kalmışlığı gösteriyordu.”
Mustafa Kemal Atatürk, İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşunun akabinde kentte coşkuyla karşılanıyor. Fotoğraf: Depo Photos
BİR ULUSUN MUKADDERATINI DEĞİŞTİREN KUMANDAN
29 Ekim 1923’e giden yol çok çetin ve meşakkatli köşe dönüşleriyle doluydu. Artık sırada Mustafa Kemal Atatürk’ün Çanakkale Savaşı’nda oynadığı rolle ilgili İngiliz resmi tarihinden bir alıntı var.
Anadolu’yu işgal eden kuvvetlerin Büyük Taarruz’dan sonra ateşkes için Mudanya’ya gelişini özetleyen dünya ünlü muharrir Ernst Hemingway’in kelamları tarihe geçecekti. Ünlü müellifin kelamları İngiliz savaş gemisi Iron Duke’ün heybetinin tersine farklı bir tarihin yazıldığını anlatıyordu. “Mudanya, Marmara kıyısında, sıcak ve toz toprak içinde ikinci sınıf bir kıyı kasabasıydı. İsmet Paşa işe görüşecek müttefik generalleri taşıyan İngiliz sancak gemisi Iron Duke’ün kül rengi ve öldürücü kulelerine karşın batılılar bu kasabaya barış dilenmeye geliyordu.”
Hemingway’in bu kelamları 29 Ekim’e giden yolda değerli bir köşe dönüşünün daha altını çiziyor. Sancak gemisi Iron Duke ise o gün yaşananların şahitlerinden biri.
Mudanya Mütarekesi için İngiliz generalleri taşıyan sancak gemisi Iron Duke. Fotoğraf: Depo Photos
CUMHURİYET’İN İLANI YALNIZCA BİR BAŞLANGIÇTI
29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilan edilmesi hem bir sonuç hem de büyük bir başlangıçtı. Atatürk önderliğindeki Türk milletinin Kurtuluş Savaşı’ndan canını dişine takarak verdiği uğraş Cumhuriyet ile tecelli etmiş lakin uğraş bitmemişti. Gazi Paşa’nın da dediği asıl uğraş yeni başlıyordu. Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki Türkiye, yalnızca 15 yıl içinde değişik bir ülkeye dönüştü. Bu dönüşümün en kıymetli ögelerinden biri de bayan haklarıyla ilgili gelişmelerdi. Devrin başbakanı İsmet İnönü, 5 Aralık 1934’te “Türk İhtilali denilince bunun ‘kadının kurtuluş devrimi’ olduğu birlikte söylenecektir” demişti.
“Kadının kurtuluş devrimi” başlıklı makalesinde “5 Aralık 1934, tarihimizin en onurlu, en erdemli günlerinden biridir” diyen Sinan Meydan, “Çünkü o gün, bin yıldan fazla bir vakit sonra Türk bayanına siyasal haklar verilmiştir” diyor. 1935’te ise 17 bayan milletvekili meclise girecekti. Mustafa Kemal Atatürk’ün 1 Şubat 1931’de İzmir Kız Lisesi’ni ziyaretinden sonra çekilen şu fotoğraf, İnönü’nün değimiyle ‘kadının kurtuluş devrimi’nin sembolü olacak nitelikteydi.
Mustafa Kemal Atatürk, İzmir Kız Lisesi’nden ayrılıyor. Fotoğraf: Depo Photos
HALKÇI ATATÜRK’ÜN HİKAYESİ
Onca fotoğraf ortasından yalnızca on fotoğraf seçmek kolay değil. Buraya taşımadığımız bir sürü değerli ve manalı öbür fotoğraflar da illaki olacaktır. Lakin bir fotoğraf var ki onu es geçmek olmaz. İBB Lideri Ekrem İmamoğlu’nun odasında da olduğu için yakın periyotta tartışma konusu olan bu fotoğraf, ‘halkçı Atatürk’ü anlatıyor. 2019 yılının ortalarında fotoğrafla ilgili berbat ve gerçek dışı tezler ortaya atılmış ve Sinan Meydan bu mevzuyu köşesine taşımıştı. O fotoğraf aslında halkın sıkıntılarıyla dertlenen bir önderin hikayesiydi.
Argüman edildiği üzere 1924’te değil, 1930’da çekilen bu fotoğraf, Atatürk’ün 19 Kasım 1930’da Ankara’dan başladığı inceleme gezisi esnasında çekiliyor. Tarihi kaynaklara nazaran; fotoğraf 21 Kasım 1930’da fotoğrafçı Cemal Işıksel tarafından Tokat’ta çekildi. Atatürk gittiği her yerde olduğu üzere Tokat ve Turhal’da da genç, yaşlı, bayan, erkek fark etmeksizin halkın şikayetlerini dinlemişti.
‘Köylüyü dinleyen Atatürk’ fotoğrafı.
Yazının başında da söylediğimiz üzere, Mustafa Kemal Paşa “işe yeni başlayacağız” diyordu. Ortadan 97 yıl geçti. Bugün hâlâ temelsiz argümanlarla tarihi çarpıtmaya çalışan insanların varlığına şahitlik ediyoruz. Halbuki onlarca fotoğrafı önümüze koysak, her birinden öbür bir mana çıkacak ulu bir tarih kaldı bize. Asıl konu sadece o tarihi bilmek ve anlamak değil, onu yaşamak ve yaşatmak. Her şeyden evvel buna mecburuz.
Bugün Cumhuriyet’in ilanının 97. yıl dönümü.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramınız kutlu olsun.
Sözcü
