Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca’nın açıkladığı 23 Aralık 2020 corona datalarına nazaran 1 milyon 866 bin 815 kişi Covid-19’u yenerek sıhhatine kavuştu. Bu sayıya hafif semptomlarla hastalığı konutta geçiren ve test yaptırmayan şahıslar dahil değil. Birebir bilgilere nazaran evvelki gün yeni hadise sayısı 19 bin 256 olarak açıklanırken, iyileşen sayısının 32 bin 110 olduğu bildirildi. Uzun lafın kısası, Covid’e yakalananlar her geçen gün arttığı üzere, hastalığı geride bırakanların sayısı da milyonlarla söz ediliyor.

Lakin hastalığı geçiren bireylerin başında birçok soru işareti mevcut. Bu soruları alanındaki uzman bireylere; Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Davet Büke ve Uzman Klinik Psikolog Cansu İvecen’e ilettik.

1) Covid-19 geçirdim artık sıhhatim açısından nelere dikkat etmeliyim?

Prof. Dr. Davet Büke: Hastalığa karşı korunmada rol oynayan antikor seviyelerinin ve hücresel bağışıklıkta rol oynayan hücrelerin, hastalığın geçirilme şiddetine bağlı olarak değişebildiği de göz önünde bulundurulduğunda herkes için standart bir müddet ya da korunma seviyesinden bahsetmek mümkün değildir. Fakat hastalığı geçiren bireylerde sonrasındaki kısa devirde tekrar hastalığa yakalanma mümkünlüğünün bariz biçimde düşük mümkünlük olabildiği söylenebilir. Tekrar de hastalığı geçirmiş olanların da maske, aralık, el ve etraf paklığı kuralına uyması gerektiğini söyleyebilirim.

Bu tedbirler yeniden bilhassa teneffüs yolları ile bulaşabilecek başta virüsler olmak üzere pek çok farklı mikroorganizmalar ile müsabakayı ve bunlar ile teneffüs yolları enfeksiyonlarının oluşmasını önlemek açısından da kritik kıymete sahip uygulamalardır. Herkes için olmakla birlikte bilhassa ileri yaşlarda olan ya da hangi yaşta olursa olsun altta kronik akciğer, kalp, hipertansiyon, diyabet, kanser üzere hastalıkları olan şahıslar ile obezite sorunu yaşayan bireyler açısından dikkatli olmak farklı bir değere sahiptir.

Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı  Prof. Dr. Davet Büke

2) Covid-19 geçirmiş olmak beni virüse karşı ne kadar mühlet korur ?

Prof. Dr. Davet Büke: Covid-19 geçiren bireylerde muhakkak bir mühlet ile hastalığa karşı bağışıklık oluşmaktadır. Bağışıklık oluşumunda kompleks bir sistem olan bağışıklık sisteminin çok çeşitli hücreleri rol oynarlar. Genel olarak hastalığı hafif geçiren bireylerde üç ay, kimi çalışmalarda ise altı hatta sekiz ay kadar nötralizan antikorların kanda varlığını sürebildiği gösterilmiştir. Hatta yeniden hastalığı hafif geçiren olgularda antikor üretiminde rol oynayan B lenfositlerin yüksek seviyelerde varlıklarını muhakkak mühletle sürdürebildikleri de saptanmıştır.

Sonuç olarak şimdi tam net bir bilgi şimdi mevcut değildir. Lakin yeni çalışmalar ile koruyuculuk müddetleri hakkında bilgiler süratle netleşecektir. Şu anki bilgilerimiz, hastalığı geçiren bireylerin de kesinlikle gerekli korunma tedbirlerini almalarını söylüyor.

3) Covid-19’u geçirmiş şahıslar aşı yaptırmalı mı?

Prof. Dr. Davet Büke: Bu husus ile ilgili şimdi net olarak bir fikir birliği oluşmuş değil. Hastalığı geçirmiş şahıslarda vakit içerisinde antikor seviyelerinin düşebileceği bugün için kabul edilen bir durum. Dolayısı ile altıncı ayda hatırlatıcı bir doz aşı yapılarak antikorların süratle yükselmesinin sağlanması teorik olarak mümkün. Şu an aşı ile ilgili çalışmaların bir kısmı da hastalığı geçiren şahıslarda hatırlatıcı doz aşı yapıldığında antikorların durumu hakkında bilgi edinme ile ilgili olup şimdi bu mevzuda elde bilimsel bir bilgi oluşmuş değil.

Lakin aşıların dünya genelinde herkese yetecek seviyede olmaması ve hastalığı geçirenlerde en az altı ay boyunca antikorların bulunabileceği bilgisinden hareket ile hastalığı geçirenlerde hatırlatıcı dozların bugünkü bilgiler ışığında altıncı aydan sonra gerekli olabileceği söylenebilir. Lakin günümüzde hastalığı ister geçirsin ister geçirmesin, ister aşılanmış ister aşılanmamış olsun, pandemi durumu denetim alına alınıncaya kadar yeniden gerekli tedbirlerin alınması gerektiğinin altını bir kere daha çizmek gerekiyor.

4) Hastalık bedenimde ne üzere hasarlar bırakmış olabilir? Devam eden semptomlar için neler yapılabilir?

Prof. Dr. Davet Büke: Bilindiği üzere Covid-19 etkeni SARS-CoV2 üst teneffüs yollarından bulaşmakta ve ACE2 reseptörlerine tutunarak hücre içerisine girmekte ve çoğalmaktadır. Ace2 reseptörlerinin çabucak hemen bulunmadığı organ yok üzeredir. Lakin bilhassa akciğerlerde bu reseptörler çok ağır ölçüde bulunmakta ve virüs alt teneffüs yollarına da yerleşerek onun ile bağlantılı yakınmaların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Olguların büyük bir kısmında hastalık hafif belirtiler ile seyretmekte ve çoklukla iki hafta içerisinde iyileşmektedir. Hastalığın daha ağır seyrettiği olgularda ise hastalığın iyileşme müddeti uzayabilmekte, bu mühlet altı haftaya kadar uzayabilmektedir. Yakınmaların sekiz haftadan daha uzun mühlet devam ettiği olgular uzun Covid-19 olarak isimlendirilmektedir. Bu türlü olgularda en sık görülen yakınmalar; yorgunluk, depresyon, huzursuzluk, çarpıntı hissi, kas ve eklem ağrıları ile bir işe konsantre olmayla ilgili sıkıntılar görülebilmektedir. Bu yakınmaların büsbütün düzelip düzelmediği ya da ne vakit düzeleceği ile ilgili net bir bilgi şimdi mevcut değildir.

5) Güzelleştikten sonra hangi hastalıklara karşı korunmalıyız?

Prof. Dr. Davet Büke: Hastalığı bilhassa ağır geçirenlerde, teneffüs yollarından bulaşabilecek ve hem üst hem de alt teneffüs yolları enfeksiyonlarına neden olabilecek enfeksiyon etkenlerinden ve bunların oluşturacağı enfeksiyon hastalıklarından korunmak Covid-19 geçirdikten sonraki erken devirlerde en birincil durumdur.

Bu açıdan yeniden maske, ara ve el paklığı kuralının bu noktada da korunmada kıymetli role sahip olduğu akıldan çıkartılmamalı ve çok fazla kalabalık ve kapalı ortamlarda bulunulmamaya çaba edilmelidir. Tekrar bu dönmelerde gereksiz olarak kullanılacak birtakım ilaçların da bakteri, virüs ve hatta mantar çeşidi mikroorganizmaların teneffüs yollarında daha kolay yerleşmesini kolaylaştırabileceği ve böylelikle enfeksiyon gelişimine yer hazırlayabileceği unutulmamalıdır.

6) Covid-19’dan sonra spor yapabilir miyim?

Prof. Dr. Davet Büke: Tertipli spor hem bağışık sistem açısından hem de hastalıktan iyileşme sonrası süratle olağana dönmede kıymetli role sahiptir. Kişinin kendisini hazır hissettikten sonra hem teneffüs yolu idmanları hem de hafif biçimde kas direncini güçlendirecek çeşitten en az günde iki kez yarım saat olarak yapılan antrenmanlar ve beraberinde haftada en az dört gün 45 dakika yapılacak yürüyüşler toparlanmaya katkı sağlayacak tipten aktivitelerdir.

7) Hastalık sonrası telaş neden yaşanır? Bu anksiyete ile nasıl başa çıkılmalı?

Uzman Klinik Psikolog Cansu İvecen: Corona virüsüne yakalanan birtakım şahıslarda hastalık sonrası tat ve koku kaybı ile nefes darlığı üzere kimi semptomların muhakkak bir mühlet devam etmesi şahısların endişelenmelerine yol açarak günlük yaşama adapte olmasını güçleştirebiliyor. Semptomların hiç bitmeyeceği ve felaket içeren bilişsel çarpıtmalar ile vücudunu tarama muhtaçlığı ile bir arada tekrarlı bir biçimde doktora giderek onay alma üzere davranışlarda bulunmaktadırlar. Bu üzere durumlar sıhhat anksiyetesine yol açarak kişinin bir kısır döngü içerisinde gibisi süreçleri tekrar tekrar yaşamasına ve kaygılarının devamlı ve artarak devam etmesine yol açıyor. Ayrıyeten virüsü atlatan kimi şahıslar etrafındakilere karşı sorumlu hissederek kendine dönük suçlama ve öfkelenme üzere duygulanımlar yaşayabiliyorlar.

Uzman Klinik Psikolog Cansu İvecen

Vücudu tarama ve bilişsel olarak tehdit içeren durumu sonlandırmak ismine doktora gitme davranışı yerine korkusunu yönlendirmek için meditasyon, nefes antrenmanı, dikkati içe odaklamak yerine dış objelere odaklayabileceğimiz ve beş duyumuzdan yardım alacak formda gün içerisinde tasa hissedilen durumlarda bunları tekrarlaması yararlı olacaktır. Etrafındaki objeleri saymak, aroma içeren bir içeceği içmek, şahsa iyi gelen lavanta yağı, parfüm vb. kokuları koklamak ve üzerinde bulunan kıyafetin dokusuna odaklanarak dikkati iç uyaranlardan daha fazla dışa yöneltmek tasaları denetim etmede yardımcı formüllerden biri olabiliyor. Ayrıyeten tekrarlı bir biçimde teyit alma davranışını azaltmak ve tüm bunlara karşın sorunların devam etmesi halinde bir uzman dayanağına başvurmak gerekiyor.

Sözcü