Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın “Türkiye, tarihinin en büyük doğalgaz keşfini Karadeniz’de gerçekleştirdi” açıklamasının akabinde Zelzele Bilimcisi Yüksek Jeofizik Mühendisi ve eski Türkiye Petrolleri Anonim Paydaşlığı (TPAO) ile İran NIOC Petrol Aramaları Danışmanı Prof. Dr. Övgün Ahmet Ercan SÖZCÜ’ye özel açıklama yaptı.

Ercan, “Türkiye’nin Karadeniz’de doğal gaz bulması alkışlanır lakin en az 7-10 yıl beklemeliyiz” dedi.

Türkiye’nin güçte yüzde 72,4 oranında dışa bağımlı olup, yıllık işlenmemiş kaynak dış alımına yaklaşık 40 milyar dolar ödendiğini belirten Övgün Ahmet Ercan, şu bilgileri verdi:

*Ülkemizin yıllık kayauçunu/doğal bos (gaz) dış alımı 50-55 milyar m3 olup, tüketiminin sırf yüzde 0,4’ünü Trakya’dan üretilirken gerisi yüzde 99,6’sını yurt dışından karşılanıyor.

*Başlıca sağladığı ülkeler döşenmiş borularla Rusya, İran, Azerbaycan, taşımayla LPG sıvılaştırılmış bos olarak Cezayir ile Nijerya’dandır.

*Üretilebilir kayauçununun yeryuvarında dağılımı ise, 72,8 trilyon m3 Arap Yarımadasında, 58,51 Asya’da, 14,2 Avustralya’da, 14,06 Afrika’da, 7,32 Kuzey Amerika’da, 7,1 Güney Amerika’da, 5,6 Avrupa’da olmak üzere Dünya’da toplam 180 trilyon m3 kayauçunu var.

EGE İLE AKDENİZ’DE YETKİ ALANLARIMIZ ÜZERİNE LİBYA DIŞINDA UZLAŞTIĞIMIZ ÜLKE YOK

Dünya’daki doğalgaz üretiminde Rusya’nın yüzde 27 ile başta olduğunu da belirten Ercan, “İran yüzde 15, Katar yüzde 14, OECD yüzde 3, öteki ülkeler yüzde 26, yabancı yatırıma hudut getiren Ortadoğu ülkelerinde ise yüzde 9. Türkiye’nin Karadeniz’de “mavi vatanı” 1986’da komşu ülkelerle yapılan mutabakatlarla belirlenmiştir. Ne var ki, Ege ile Akdeniz’de yetki alanlarımız üzerine Libya dışında uzlaştığımız ülke yoktur” diyerek şunları söyledi:

*Karadeniz’de, 2017’de TPAO için alınan 1 jeofizik(sismik), 2 delgi gemisinden birisi olan Fatih Derin Kuyu deliciyle kayauçunu(doğal gaz) ile karşılaşılan 15×17 km=250 km2’lik “Sakarya alanını” Tuna-1 kuyusu, Zonguldak Karadeniz Ereğlisi’nin 175, Akçakoca’nın 150 km kuzeyinde yer alıyor.

*Bu alan Romanya Dobruca’dan Karadeniz’e dökülen Tuna ırmağının çatal ağzının en doğu eteğinde, Üst Miyosen Pliyosen yaşlı kumtaşları içinde yer almakta. Tıpkı Nil Irmağının Akdeniz’e uzanan çatal ağzı nasıl doğal bos olarak varsıl ise, birçok Romanya yetki alanında kalan çatal ağız da varsıldır.

*Romanya bu bölgede uzun yıllardır, deldiği onlarca kuyudan doğal bos üretmektedir. 1954’de kurulan TPAO’ye nazaran Tuna-1 bugüne dek Karadeniz’de bulunan en büyük bos yatağını bulmuştur.

YATAĞIN GÖZENEKLİK, GEÇİRGENLİK, SAĞILMA, DOYGUNLUK ÖZELLİKLERİ BİLİNMİYOR

Tuna-1 pozisyonunda deniz derinliği 2 bin 117 metre, 2 boyutlu jeofizik ile görüntülenen derinliği yaklaşık yüzeyden 5-6 km derinde olduğunun göz önünde bulundurulmasını isteyen Ercan şöyle konuştu:

*Burada bos kapanı olduğu yorumlanan alanın bir noktasından hedeflenen derinlik 4 bin 525 metre olup, 20 Ağustos’ta ulaşılan delme uzunluğu 3 bin 520 km’dir. Bos’un yataklandığı alanın üzerini örten kapak kayanın ne olduğu, yatağın gözeneklik, geçirgenlik, sağılma, doygunluk özellikleri bilinmiyor.

*Ayrıca kapanın tipi; çökelsel mi? yapısal mı? ya da karmamı olduğu bilinememekte. Bugüne dek deniz tabanında kazılan derinlik yaklaşık bin 403 metredir. Bu derinliğin 500 metresinin bos yatağı olduğu söylenmektedir.

*Yatağın üzerindeki 1403-500= 903 metrelik kapak kayanın ne olduğu bilinmiyor. Ayrıyeten, yapılan deneylerde belirlenen basınç kıymetleri, ünite gözeneklerinde su varlığı bilinmemektedir.

BİR TEK KUYU AÇILARAK YATAK İLE ÜRETİM BOYUTU VERMEK BİLİME AKSIDIR

20 Temmuz 2020’de Karadeniz Sakarya bölgesi Tuna-1 kuyusunda delmeye başlayan delginin daha birinci kuyuda bos(gaz) ile müsabakası çok büyük bir TPAO başarısı olduğunu hatırlatan Prof. Ercan kelamlarını şöyle sürdürdü:

*Bir doğal bos ya da kayayağı(petrol alanı) için delme pozisyonunun verilmesi, bir ay içinde değil, arkasında 30-40 yıllık bir TPAO eski ile yeni çalışanlarının emek ile kurumsal bilgi birikimi gerektirir.

*Ne var ki, bir tek kuyu açılarak yatak ile üretim boyutu vermek bilime aykırıdır. 320 milyar m3’lük açıklama, dış borçlarımızın kapanacağı, yanlışsız olmayabilir.

*Bu bilgilerin aşikâr bir yanılgı taşıyarak bilinmesi için yatak boyutuna nazaran en az 7- 8 ya da onlarca kuyu açılarak, yapılacak deneyler, taslaklamalar sonucu ortaya çıkarılabilir.

*O nedenle Sakarya alanında 50 milyar da, tahminen 750 milyarda, bos ile karşılaşabiliriz. Sanırım, 320 milyar m3 kestirim için 3D sismik çalışmalarda belirlenen kapan boyutu kullanılmış olabilir. Bu lakin kabaca bir bilgi verebilir. Zira bu yatak içinde doygunluk, gözeneklik ile geçirimlik dağılımı şimdi bilinmiyor.

*Biraz sabırla, tüm işlerin bitmesini, en az 7 ile 10 yıl beklemeliyiz. Kaldı ki, üretime geçilse bile en az 5 ile 10 milyar dolar yatırım yaparak, kuyu başında bir seki(platform) kurarak, çıkan sıvı bosun 150 km uzakta olan Türkiye ana karasına taşınması başka bir iştir.

ŞU BASAMAKLAR GEREKİYOR

Denizlerde ya da karada kayayağı(petrol) ile kayauçunu/bos(gaz) aramak, çıkartmak, üretimi çok bileşenli, ardışık olarak verilen emeklerin bir bileşeni olduğunu da söyleyen Ahmet Ercan bundan sonrasında yapılacakları da sıraladı:

1. Kayayağı(petrol) ile kayauçunu(doğal gaz) değişik yere göçmemiş ise, karasal değil, okyanus kökenli kayalar içinde olur. Bunu jeoloji mühendisleri belirler.

2. Seçilen bu alanlar üzerinde jeofizik gemiyle 2B, 3B sismik ölçüler alınarak yer altındaki katmanların, süreksizliklerin yerleri, kalınları, derinlikleri görüntülenir. Mümkün yatağın üç boyutlu manzarası çıkarılır.

3. Bu bilgiler üzerinde birçok düzeltme ile yorum yaptıktan sonra, jeofizik, jeoloji ile petrol mühendisleri oturup ne yapmalıyız diye, ayrıyeten nerelere kaçan km delme yapılacağına karar verirler.

4. Bu hususta öz kaynaklar ya da siyasi dayanak, memleketler arası iş paylaşımı aranır. Kabaca 10 kuyudan biri dolu çıkarsa masrafları karşılar.

5. Delme alanı için müsaade alınır. Gemi delmeye başlar.

6. Delme sırasında hem kayaçlardan örnekler alınır, hem de çeşitli deneyler yapılır. Bu kademe da tekrar anılan bu üç mühendis eşgüdüm içinde çalışır.

7. Delme bitiminde, bu sefer “jeofizik kuyu ölçümü/loğu” alınır. Tıpkı tıbbi endoskopi üzere kuyu içine indirilen almaç(probe), kuyu içindeki çeperlere imler/sinyaller verilerek, derinliğe nazaran manzarası çıkarılır.

8. Bunlar bir jeofizik-jeoloji mühendisince yorumlanarak; süreksizlikler, üretken katman sayıları, derinlikleri, kalınlıkları, suya, kayayağı/kayauçununa doygunlukları, gözeneklikleri, sismik suratları, elektrik iletkenlikleri, yoğunlukları, basınçları, sıcaklıkları, kıvamları üzere bir çok özellik belirlenir.

9. Bu sefer yaklaşık 7-10 öteki kuyular açıp her kuyuda sağma ile üretime hazırlama, birikim belirleme deneyleri petrol mühendislerince, benzeri deneyler yapılır.

10. Sonuçta o yatağın üretmeye paha mi yoksa değmez mi olduğu ortaya çıkar.

11. Olumlu ise, üretim, taşıma, kullanım, pazara ulaştırma üzere çalışmalara geçilir.

BÜYÜKLER ORTASI SAVAŞLA SONUÇLANABİLİR Mİ?

ABD’nin güç konusundaki yaklaşımı, evvel başta fakir ülkelerin, sonra diğerlerinin kayayağı ile kayauçununu tüketmek, kendi kaynaklarını daha sonra kullanmak olduğuna dikkat çeken Övgün Ahmet Ercan şunları söyledi:

*Amerika, bir an evvel dünya kaynaklarını güç kullanarak ya da kendine bağımlı kılarak ele geçirip, karşılarından evvel erke kontrol koymaktır. Bu teşebbüs 150 yıl evvel başladı.

*Bunun sonucunda Osmanlı İmparatorluğu bölük pörçük yapılarak ortadan kaldırılmış, bugüne bölüntüler ortadan un ufak edilerek kontrol altına alınmakta.

*Rusya elinden kaçırdığı Turan ülkelerinin yeraltı kaynaklarını yaptığı uzun periyodik mutabakatlarla tekrar kontrolüne geçirdi. Çin, kayayağı ile kayauçunu kaynakları varlıklı olan Doğu Türkistan’ı elinde tutarak Ortdoğu’dan gereksinmesi karşılayarak kendi yedeklerini gizli tutuyor.

*Bu bu türlü gitmez. İleride artan gereksinme, Şangay birliği ABD ile Ortadoğu’dan kovduğu AB ortasında bir çatışmayla sonuçlanabilir. Bu çatışma olmadan evvel AB tek bir ilkut(devlet) olmayı acilen ulaşmak istemektedir.

AB’NİN KAYAUÇUNU(NATURAL GAS) BAĞIMLILIĞI

Günümüzde AB’nin yaklaşık 300 milyar m3 olan kayauçunu alımı, 2030’da 640 milyar metreküpe tırmanacağını da kelamlarına ekleyen Ercan şöyle sürdürdü:

*Bu oran içinde AB dışındaki Rusya’ya olan bağımlılık yüzde 65’dir. Bu bir yanılgı mıdır yoksa yeni bir bağdaşıklık mı? gelecek belirleyecektir. Günümüzde İran’ın 125, Irak’ın 115 ile 300, Suudi Arabistan’ın 269, Rusya’nın 60 milyar arkıt (varil) kayayağı yedeği var.

*Irak’ın kayayağının üçte ikisi güneyde, üçte biri ise kuzeyde. Bu ülkede bugün Shell, Total, BP, Apex, Total, Lukoil, Chevron, Exxonmobil üzere devlerin yanı sıra TPOA da bulunuyor. Ortadoğu ile Kuzey Afrika ülkelerinin 2030’da günlük kayayağı dış satışının 39 milyon arkıt (varil) olması bekleniyor.

*Birincil tükenir güç kaynakları ortasında, kayayağının 41, kayauçunun 62, kömürün ise 230 yıllık bir hayatı kalmıştır. Kimi kaynaklara nazaran bilhassa Çin’in büyümesinin ivdirilmiş olması sonucu kömürün bitişi çabuklaşıp 192 yıla inebilir.

TÜRKİYE KÂFI DELME YAPTI MI?

Türkiye’de Cumhuriyet periyodunda yaklaşık toplam 3 bin 500 arama kuyusu delinmişken, yeryüzünde bir yılda ortalama 20 bin arama kuyusu delindiğini de hatırlatan Ercan, “Oysa yalnızca A.B.D.’de bir yılda 10 binlerce kuyu deliniyor. Eski Sovyetler Birliği’nde kuyu sayısı milyondan çoktur. 2002’e dek T.P.A.O.’nun tüm arama çalışmalarına yaklaşık 28 milyon dolar ayrılmaktaydı. Meğer ortalama bir kuyunun deliniş çıkışı birkaç milyon dolar seviyesindedir. Denizde ise bir delginin çıkışı 10 ile 25 milyon dolar dolayındadır” dedi.

Sözcü