ABD’nin ünlü medya kuruluşlarından Bloomberg, ABD Lideri Joe Biden’ın 1915 olaylarına “Ermeni soykırımı” demesinin akabinde gözler muhtemel yol haritasını gözler önüne serdi. Washington’ın zirve isminden gelen bu açıklamanın Türkiye’ye nasıl bir tesiri olacağını yazan Bloomberg, geçmiş örnekleri de masaya yatırarak, kelamda Ermeni soykırımının ne üzere sonuçlar doğurabileceğini aktardı.
Bloomberg, “ABD’nin eski dışişleri bakanlarından Mike Pompeo’nun da Çin’in Uygur Türklerine soykırım uyguladığını söylemiş ve Çin Komünist Parti ve Çin hükümetinin insanlık cürmü işlediğini lisana getirmişti. Pompeo, Çin’in Uygur Türklerini sistematik bir formda yok etmeye devam ettiğini söyleyerek bunun soykırımla tıpkı düzeyde olduğunu lisana getirmişti. Bunun pratikteki tesiri hala muhakkak değil” yorumunu yaptı.
ABD’li medya kuruluşu 5 soruda, Çin örneği üzerinden Biden’ın açıklamalarının Türkiye’nin pratikte ne üzere tesirleri olabileceğini yazdı. İşte Bloomberg’in hazırladığı o 5 husus:
1- Soykırım nedir?
Birinci olarak 1946’da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda ortaya çıkan bu kavram, Nazilerin Musevilere uyguladığı kıyımdan sonra ortaya çıkmıştı. 1948’te imzalanan bir metinde soykırımın içine öldürme, kısırlaştırma ya da çocuklarına el koyma üzere, “Irksal, dini ya da etnik bir kümesi ya da bir ulusu kısmen ya da büsbütün yok etmeye yönelik hareketler” yapılmasıdır. Birleşmiş Milletler’e nazaran saldıran kümenin fizikî ziyan verme niyeti değerli bir ayrıntıdır.
2- Ne vakit kullanıldı?
Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nde, 1994 yılında Ruanda’daki Tutsilerin öldürülmesinden ve 1995 yılında Bosna’daki Srebrenitsa katliamından sonra kullanıldı. Memleketler arası Ceza Mahkemesi periyodun Suda başkan Ömer el Beşir’i hatalı bulurken, kanıtların Darfur’daki üç etnik kümeye ziyan verme planlarını da içerdiğini ve bunun gerisinde el Beşir olduğunu tespit etti. Öte yandan Kamboçya’da Kızıl Kmerler’in başkanı de Vietnam ve Cham’daki azınlıklara karşı soykırım uyguladığı teziyle suçlanıyor. Myanmar’da Arakan Müslümanlarına yönelik şiddet de şu an Memleketler arası Ceza Mahkemesi tarafından inceleniyor. Myanmar’da “etnik soy kurutma”, “soykırım gayesiyle insanlık suçu” üzere savlar gündemde.
3- Mahkemelerin ne gücü var?
Memleketler arası Ceza Mahkemesi’nin hudutlu bir gücü var. Öncelikle mahkemenin 2002’de İtalya’nın başşehri Roma’da karara bağladığı Memleketler arası Ceza Mahkemesi’nin Kuruluş Statüsü’ne imza atan ülkeleri bağlar. Ama BM Güvenlik Konseyi’nin tesiri olabilir. BMGK’nın daimi üyelerinin veto gücü olduğu için ülkelerin ortak karar alması gerekir. Bu ortak hareket etme çerçevesince gerekli durumlar gözaltına alma, delil toplama ve görgü şahitlerini müdafaa üzere adımlar atılabilir. Sonuçta bu mahkemenin hükümetteki idarede olan bireyleri insanlık kabahati işlemeye ya da soykırım hatalarıyla suçlamaya karşı bir tesiri yoktur.
4- ABD’nin açıklamasının tesiri nedir?
Yeni bir hükümet geldiği için bunu belirlemek kesin değil. 2016’da devrin ABD Dışişleri Bakanı olan John Kerry, IŞİD’in soykırım işlediğini söylemişti lakin bu çoklukla sembolik bir açıklamaydı. Pompeo da Çin’in soykrırım işlediğini söylemiş ve yetkilileri misyona çağırmıştı. ABD şu an Çin Komünist Parti’nin üst seviye isimlerine ve devlet kurumlarına yaptırım uygulamaya başladı. Bölgeden birtakım eserlerin getirtilmesi yasaklandı.
5- Çin’e öbür tesirleri nasıl olur?
Memleketler arası Ceza Mahkemesi Aralık ayında Uygur Türklerine uygulanan şiddeti incelemeyi reddetti. Ancak öteki baskı noktaları da var. Pompeo, soykırım sözünü gündeme getirerek Çin’deki şirketleri boykot etmenin önünü açtı. Mulan isimli sinemanın Şincan’da çekildiği için Walt Disney Co. büyük bir tartışmanın içine çekildi. Sinemanın kapanış jeneriğinde ABD tarafından kara listeye alınan bir polis karakolunun isminin geçmesi kriz yarattı. Bu olaylar sinemanın boykot edilmesi davetinin gelmesine sebep oldu.
Sözcü
