Bu devlete ismini veren Oğuzlar Kınık boyu’dan Selçuk Beyefendi Cend kentinde kendi devletini kurdu. Karahanlılar ve Samanîler ortasındaki hakimiyet uğraşında Samanîlerin yanında yer aldı. Bir savaşta ölen oğlu Mikail’in oğulları olan Tuğrul Beyefendi ve Davet Beyefendi yanına alarak kendi yetiştirdi. 1007 yahut 1009 yılında Cend’de öldü. Tuğrul Beyefendi Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucusu ve birinci hükümdarıdır.
Araplar Oğuzlar’a “Guz”, Bizanslılar ise “Uz” demektedirler. Oğuzlar’ın kuzeyden Avrupa’ya giden kümesine ise “Ogurlar” ismi verilmektedir. Efsaneye nazaran Oğuzlar Oğuz Han jenerasyonundan inmekte ve iki büyük kümeye ayrılmaktadırlar: Bozoklar, Üçoklar. Bozoklar, Oğuz Han’ın Günhan, Ayhan ve Yıldızhan isimli oğullarından inmektedirler. Üçoklar ise Oğuz Han’ın, Gökhan, Dağhan, Denizhan isimli oğullarından inerler. Her küme on ikişer uzunluktan ibaret olup toplam Oğuzlar 24 uzunluktur. Bunlar:
A. Bozoklar: 1- Kayı, 2- Bayat, 3- Alka-Evli, 4- Kara-Evli (bunlar Günhan neslindendir); 5-Yazır, 6- Dodurga, 7- Döğer, 8- Yaparlı (bunlar Ayhan’ın neslindendir); 9- Avşar, 10-Beğdili, 11- Kızık, 12- Karkın (bunlar Yıldızhan’ın neslindendir).
B. Üçoklar: 13- Bayundur, 14- Beçene, 15- Çavuldur, 16- Çepni (bunlar Gökhan’ın neslindendir); 17- Salur, 18- Eymür, 19- Ala-Yuntlu, 20- Üregir yahut Yüregir (bunlar Dağhan’ın neslindendir); 21- İğdir, 22- Büğdüz, 23- Yıva, 24- Kınık (bunlar Denizhan’ın neslindendir).
Foto: Depophotos
Selçuklu Devleti’nin kurucusu olan Selçuk Sü-baĢı, Dokak isimli bir beyin oğlu olup, Oğuz Yabguluğu’nun ordu kumandanı idi. Daha sonra Oğuz Yabgusu ile bozuşarak Aral Gölü yakınlarındaki Cend kentine geldi (960). Burada kendisi ve O’na bağlı Oğuzlar Müslümanlığı kabul ettiler. Selçuk Sü-başı, Cend kentinde 1009 yılında yüz yaşını aşkın iken öldü. Beş oğlu vardı. Bunlar Mikail (oğulları Tuğrul ve Davet Beyefendiler Büyük Selçuklu Devleti’ni
kuracaklardır), Ġsrail Arslan Yabgu (torunu KutlamıĢ-oğlu Süleyman ġâh Anadolu Selçuklu Devleti’ni kuracaktır), Musa Ġnanç Yabgu, Yusuf Yınal Beyefendi ve Yunus Bey’dir.
Selçuk Bey’den sonra Oğuzlar’ın başına geçen Arslan Yabgu, Karahanlılar’la anlaşarak Oğuzlar’ı Horasan’a geçirmek istedi. Tuğrul ve Davet Beyefendiler bu muahedeyi tanımadılar. Gazneli Sultan Mahmud ise Asrlan Yabgu’dan çekindiği için hile ile O’nu ve maiyetini yakalatıp Kalincar Kalesi’ne hapsettirdi (1025). Oğlu KutlamıĢ buradan kaçıp kurtulduysa da Arslan Yabgu mahpusta öldü (1032). Kendisine bağlı Oğuzlar’ın bir kısmı dağılırken başkaları Tuğrul ve Davet Bey’in etrafında toplandılar.
Foto: Depophotos
Arslan Yabgu’nun bu biçimde vefatı iki kıymetli sonucu doğurdu. Bunlardan birincisi, Arslan Yabgu’nun bu halde tutuklanıp vefatı üzerine bütün Selçuklu soyunda Gazneliler’e karşı büyük bir kinin ortaya çıkması, oburu ise Oğuzlar’daki liderlik probleminin Tuğrul ve Davet Beyefendiler lehine sonuçlanmasıdır.
Nihayet son darbeyi vurmak üzere Dandanakan denilen yerde Gazne ordusunun karşısına çıkan Selçuklular burada üç günlük bir savaştan sonra büyük bir zafer kazandılar (23/24 Mayıs 1040). Gazne ordusunun bütün tartıları, hazineleri Selçuklular’ın eline geçti.
Dandanakan Savaşı’nın olduğu alanda taht kuran Oğuz ileri gelenleri Sultan Tuğrul’u tahta çıkararak O’nu Horasan hükümdarı olarak duyuru ve biat ettiler.
BÜYÜK SELÇUKLU HÜKÜMDARLARI
Tuğrul – Tuğrul bin Mikail
Alp Arslan – Muhammed bin Davud Davet
I. Melikşah – Hasan
I. Mahmud – Mahmud
Berkyaruk – Muhammad Berkyaruk bin Melikşah
II. Melikşah – Muizzeddin Melikşah
Muhammed Tapar
Sencer – Ahmed
Sözcü
