11 yıldır sahnelediğiniz oyununuz “Alevli Günler” pandemi kısıtlamalarından sonra açık hava tiyatrosu olarak yine sahneleniyor. Öncelikle bol gişeler diliyorum. Artık malum olay sayıları artıyor. Önlemler tekrar gelir mi tasası hakim. Tiyatro aylar sonra yine ayağa kalkmaya çalışırken salgının hızlandığı bu periyotta kendisine nasıl bir gelecek öngörüyor?
Neredeyse yedi ay sonra perde açtık Alevli Günler oyunumuzla, iki oyun üst üste oynadık. Çok kaliteli ve ihtimamlı bir tertipte şahane bir seyirciyle buluştuk. Bu güç vakitte tiyatrolara bana nazaran en değerli dayanağı veren KüçükÇiftlik ailesine sonsuz teşekkürler. Bahçe Tiyatrosu isminde çok hoş bir yer oluşturuldu kısa vakitte, periyodun bütün kurallarına, tedbirlerine uygun bir ortamda seyircilerimizle buluştuk. Kalıcı olması en büyük temennim. Açıkçası özel tiyatrolar olağan vakitlerde bile böylesine değerli tertiplerin içinde pek bulunamıyor. 25 Eylül akşamı öbür oyunumuz Üçü Bir Arada’yı oynayacağız.
Genelde tüm dünyada tiyatrolar büyük darbe aldı pandemi sürecinde. Ülkemizde özel tiyatrolar vurgun yedi resmen. Panikle bir şeyler yapılmaya çalışıldı, hâlâ çalışılıyor fakat şimdi yaşamsal karşılığı yok. Çok bariz bir gerçekle baş başa kaldı özel tiyatrolar; seyirciden diğer dostları yok. Devlet, belediyeler vb. süslü sözlerle topa girip, ıskalayarak gittiler. Salgının hızlanması için her türlü özensizlik mevcut esasen, bu türlü bir durumda tiyatrolar ne hale gelir kim bilir? Almanya’nın tiyatrocularına; iyi olun, iyi kalın, merak etmeyin maddi/manevi yanınızdayız, bu günler geçince en çok size muhtaçlığımız olacak demesini ve derhal salgının birinci günlerinde maddi dayanaklara başlamasını görünce içim bir titriyor fakat sonra geçiyor. Sonuç olarak tiyatromuz trajik günleri atlatıp sonsuz seyahatine devam edecektir. Bu berbat günlerden yarınlara dair olumlu kazanımlarla çıkmak mümkün elbette ve Türk Tiyatrosu bunu kendi birikimiyle başaracaktır.
Cem Davran, son olarak Karakomik Sinemalar: 2 Ortada üretiminde rol almıştı.
Pandemi demişken, bir sanatçı olarak salgın karşısında dünyanın tavrını nasıl görüyorsunuz? Gerek toplumsal reaksiyon, gerek yönetimsel anlayış, gerek ekonomik açıdan.
Dünya yeniden bildiğimiz dünya, güçlüler güçlü, zayıflar zayıf. Virüs eşitliyor, eşitleyecek görüşü ütopya bence. Hatta ezenlerin daha da gaddarlaşacağı, insani hasletlerin köreleceği bir gelecek çok daha kuvvetli bir ihtimal. Dünyanın, insanlığın tek bahtı tabiat tekrar de. Pandemi süreci şimdi bitmiş değil ve uzun bir mühlet bitmeyecek bence. Olan biteni, gelişmeleri, ülkelerin, toplumların tepkilerini mümkün olduğu kadar dikkatli izledim; Almanya sanırım dünyanın en takip edilecek ülkesi. Sistem ve yaşamsal disiplin seven biri olarak bu özel devirde Almanya’nın bakışını, yönetimsel yaklaşımlarını, toplumuna halini çok başarılı buldum, aslında çok sevdiğim bir ülke. Iktisadı çok sağlam ve bu cins trajik vakitleri en az darbeyle atlatıyorlar. Sürü bağışıklığı diye sözlüğümüze giren yaklaşımın da aslında çaktırmadan dünyanın çeşitli yerlerinde uygulandığını düşünüyorum.
Salgın sürecini tüm tarafları ile ele aldığınızda bana şunu ya da şunları öğretti diyebileceğiniz ne var?
Sıradan vakitlerde bile öğreti damıtma ısrarıyla, alışkanlığıyla yaşayan biriyim. Tahminen de yalnızca bu yüzden salgın süreci kocaman bir roman oldu bile ruhumda. Dost meclislerinde sıkça lisana getiriyorum; artık paka çekmezsek hayatı, ne vakit? Hüzünlü lakin tıpkı vakitte heyecan verici bir fırsat bu. Benim için pahalı olan şeylerin daha da bedelli olduğunu görmek, gündelik hayatın çapaklarını ayıklamak üzere insani serüvenleri yaşadım elbette. Esasen makûs de olsa bu türlü bir periyoda iddiamdan de çok hazırmışım halbuki. Yeni bir vakit dilimi başladı bana kalırsa ve ben buna da hazırım, buyursun gelsin kıvamındayım, olumlu bakıyorum gelecek günlere.
Biraz gelecekten bahsetmek isterim. Genel görüş yeni dünya sisteminin kurulmaya başladığı istikametinde. Bilim kurgu dediğimiz sinemalar gerçek olmaya çok yakın görülüyor. Örneğin kısa vakit evvel insan beynine çip takma projesi olan “neuralink” kabul gördü ve deneysel olmanın ötesine taşınıyor. Öncelikle bu bilimsel ve teknolojik ihtilal sizde nasıl paylar uyandırıyor?
Genelde hayatın kabasını attım diye tanımlarım şimdiye kadar olan öykümü. Sonrası için, gelecek için bilim kurgu renginde bir görüşe katılıyorum. Çok vakit evvel resen açılan kapıları, yürüyen merdivenleri şaşkınlıkla izlerken, fotoselli pisuvarlara kadar vardı iş. Detay “hız”da güya, değişimin suratında. Bilimsel ve teknolojik ihtilal birinci vakitler ürkütüyordu beni, şimdilerde tam zıddı, yakınlık bile duyuyorum. Klasiğin, klasiğin izlerini de görüyorum artık bu süratli dönüşümde. İnsan beynine çip takma projesi üzere projelerin yakın gelecekte çoğalacağını ve en kıymetlisi hayata katılacağını söylemek mümkün. Unutmayın; her ne olursa olsun, ezen ve ezilen istikrarı var olacak hatta bu istikrar ezenlerin lehine gelişecek. İnsanlık bunu aşamaz. Yeni dünya tertibi daha da katı oluyor, olacak. Kehanet değil bunlar doğal ki. Hislerim yalnızca. Tıpkı konutun içinde ses çıkarmadan birkaç kişi akıllı cep telefonlarıyla oynaşıyoruz, muhabbet tükeniyor, kararları, fikirleri toplumsal platformlar şekillendiriyor ve bunlar üzere yüzlerce klişe gerçek artık. Ruhuma sorarsan, renkli ışıkları olan yazlık sinemada oturuyor hâlâ ve teknolojiden habersiz uçurtma uçuruyor çocukluğum. O sırada bir drone çıkarsa karşısına ne yaparım bilmem.
Yönetimsel, sosyolojik, kültürel ve teknolojik olarak dünya nasıl bir sisteme geçiş yapacak sizce ve bu yeni dünyada sanat nerede olacak?
Az evvel söylemeye çalıştığım üzere, otoriter yaklaşımlar artacak, o denli de görünüyor aslında. Demokrasi kendi açmazını yaşıyor epeydir tüm dünyada. Kendi imkanlarıyla var ettiği sistemler direkt kendini yok etmeye çalışıyor. Bu demek oluyor ki insanlığın vazgeçilemez alternatifi zorlanıyor. Yeniden de tek talihimiz demokrasi. İşin içinden yeniden onunla çıkacak toplumlar, şimdilik önemli biçimde tıkanmış görünüyor. İşte bu yeni dünya tanımında, sosyolojik, kültürel, teknolojik değişimler yaşanırken sanat kendi öğretisiyle ve elbette geleneğiyle en değerli ahenk, dönüşüm ve nefes aracı. Ben fazlaca klasik bakışa ve alışkanlıklara sahip biriyim ve bunu avantaj olarak görüyorum. Yepisyeni bir dünyada yeniden ne güzelleşecekse, bu sanat marifetiyle olacak hem de klasik sanat. Dijitale aktarılmış yüzlerce ebru çalışması gördüm, mükemmeldi. Bu buluşma heyecan verici. Ya da Van Gogh fotoğraflarından oluşan bir dijital sinema sineması izledim, büyülendim. Teknolojiyle sanatın tüm kolları sanılandan da çabuk ahenk sağladı bence, insanlık için fırsat bu. Salgın periyodunda umarım anlamışızdır sanat yaşama nerelerden, nasıl dokunuyor ve her şeyi manalı kılıyor.
Gelecek demişken yeni nesile de değineyim. Z jenerasyonuna nasıl bakıyorsunuz? Bazılarının dediği üzere umut bağlanan çığır açacak bir kuşak mi, yoksa bir öteki kısmın betimlediği üzere kayıp kuşak mi? Sizce gelecekte ve de sanatta rolleri ne olur?
Açık söyleyeyim Z Nesli tanımını tam anlayabilmiş değilim. Her tarafta kullanılıyor lakin kastedilen tam olarak nedir, olumlu/olumsuz bir tespit midir yoksa yalnızca yeni periyodun insan tanımı midir bilmiyorum. Evet değişik kuşaklar geliyor görüyorum. Çığır açma ihtimalleri de var olağan. Kayıp kuşak betimlemesini biraz haksız görüyorum. Gelecekte ve sanatta kendi ayak izlerini bırakacaktır onlar da. Çocuklarım benim çocukluğumla arkadaş olsaydı, birebir vakit diliminde akran olarak yaşadaydık üzere bir hikaye kurgum var, tamamlarsam tahminen de yanlışsız yanıtı bulabilirim.
Gelecekten günümüze dönersek, yaptığınız bir söyleşide, Türkiye’de var olan kutuplaşmanın sanatta da oluştuğunu ve bundan keder duyduğunuzu belirtiyorsunuz. Sanatta neden kutuplaşma olur? Bu kutuplaşma nasıl sonuçlar doğurur? Istikrar nasıl korunmalı?
Sanat sofrasına siyaset ve ticaret oturdu mu her türlü mikrop bulaşır yemeklere. Bu iki arkadaşla arayı dikkatli ayarlamalı. Siyaset de ticaret de tabiatı gereği sanatın yanıbaşında dolanır elbette, büsbütün lanetliyor da değilim lakin dedim ya aralık. Birtakım periyotlar -ki güya o denli bir dönemdeyiz- bu bağlantının ayarı kaçar, aralık hak getire bazen yapış yapış bile olunuyor, bunu sakıncalı buluyorum. Sanatın şahsen kendisi öteki bir damara muhtaçlık duymayacak kadar politiktir aslında. Sanat binlerce yıllık vakitlerden beslenir, gündelik esintiler onu da üreteni de kirletir. İşte kutuplaşma da bu türlü başlar.
Bu kadar vurguluyoruz sanatı. Pekala, sanat neden olmalı? Bir topluma ne kazandırır sanat? Ya da sanat olmayan toplumda eksiklik olur mu?
Hayat damarlarından biri kopmuş demektir diyeceğim fakat sonsuz başkanımızın bu kelamını de yeteri kadar hırpaladık sanırım.
Aristoteles, sanatın hedefi varlıkların dış görünümlerini değil, içsel ehemmiyetlerini yansıtmaktır diyor. Hiç durmayan, her şeyden etkilenen ve daima değişen bir olgu sanat. Hangi sebeple, nasıl yapılırsa yapılsın muhakkak çağına ayna meblağ. Tartışmasız içsel bir seyahat, bir toplumun hâyâl kurabilmesini sağlar ve o toplum lakin o vakit gelişebilir, var olduğu çağın bir modülü, insanlık ailesinin bir ferdi olabilir. Hani daima geleceğe dair var olmak, daima olmaktan dem vururuz ya; sanatsız bu mümkün değildir. Bu çağda kaba tanımlarla bu türlü şeyler söylemeye çalışmak bile içimi acıtıyor aslında. Sanat; bir toplumun varlık ve yokluk ortasındaki tercihidir, en aydınlık seyahatidir, yoludur.
Pekala, son olarak “Alevli Günler” isimli tiyatro oyununuz dışında öbür hangi projeleriniz var? Biraz bahseder misiniz okuyucularımız için?
Alevli Günler dışında Üçü Bir Ortada isimli yeni sayılabilecek bir oyunumuz var. Aylar sonra birinci sefer 25 Eylül’de KüçükÇiftlik Bahçe Tiyatrosu’nda oynayacağız. Çok değerli ve çok sevdiğim bir oyun Üçü Bir Ortada. Hayatı, alakaları, sistemi en derin yerinden sorgulayan ve bunu eğlendirerek yapan bir oyun. BluTv için Tims&B yapımcılığında çok keyifli bir dizi çektik, Yarım Kalan Aşklar, 10 Eylül’de seyirciyle buluşacak. Neredeyse her gün bir dizi ya da sinema projesi okuyorum, yüreğim şüphesiz birinin peşinden koşacak. Baş Mecmuası’nda yazmaya devam ediyorum yıllardır. Şimdiye kadar yazdıklarımı kitaba dönüştürme fikrine ve tekliflere uzak durdum, tahminen bu ortada bu hissim değişir. Salgın devrinde birkaç tane tiyatro projesi de biçimlendi, masamda hazır duruyor. Bir de imkân ve vakit bulursam kendi bulduğum iki senaryonun da sinemaya dönüşmesini sağlamak istiyorum. En değerlisi daha yüzlerce hâyâlim var, hepsi bende gizli.
Sözcü
