Türkiye İstatistik Kurumu Ceza Kurumu İnfaz istatistiklerini geçen hafta açıkladı. İstatistikteki her sayı Türkiye için farklı bir toplumsal yaraya işaret ediyor. Geçmişte cezaevlerinin durumuna ait pek çok çalışma yapmış CHP Milletvekili ve TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komitesi Başkanvekili Sezgin Tanrıkulu ve Ceza Hukuku Akademisi yöneticisi Avukat Mehmet Varlıklı Türkiye’de cezaevlerinin durumunu SÖZCÜ’ye anlattı.
1) 2010 yılında 120 bin kişi hapishanelerde yatarken 2019 yılında neden bu sayı 292 bine çıktı?
Tanrıkulu: İnsanlar aniden Adalet ve Kalkınma Partisi devrinde kabahat makinesi haline dönüşmedi. Yargı iktidarın sopası olarak kullanılıyor.
Birebir vakitte, bilhassa 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra, sorgusuz, sualsiz darbe ile alakası olmayan, eline silah almamış binlerce insan gözaltına alındı, tutuklandı, mahkum edildi.
HDP’lilerin belirttiğine nazaran, cezaevlerinde 10 bin parti üyesi ve yöneticisi tutuklu.
15 Temmuz’dan sonra da pek çok akademisyen, öğretmen, gazeteci, memur yani darbe ile alakası olmayan ancak bir vesile ile okuluna giden, yurdunda kalan, bankasına para yatıran vs. kişi de içeri atıldı.
Varlıklı: Ekonomik olarak baktığımızda, ülke kayıba gerçek ilerledikçe ülkede kolay para kazanma eğilimi artar, hırsızlık ve yasa dışı cürümlere bulaşanların sayısında yükselme olur. Baktığınızda, bunları yasa ile engellemek bataklığı kurutmadan sinek avlamaya emsal. Bataklık burada iktisattır, hukuk sistemidir.
2) Geçen yıl içeri giren çocuk sayısı (12-17 yaş) 1679 oldu. Evvelki yıla nazaran sayı neden yüzde 20 azalmış olabilir?
Tanrıkulu: Kontrollü özgürlükte mühlet arttırıldı ve 18 yaşından küçük çocuklarda da öteki önlemlere başvurmanın yolları genişletildi.
Güçlü: Bu düşüşü Türkiye’nin attığı kimi somut adımların sonuçlandırılması olarak görebiliriz. Islah, entegrasyon ve ahenk siyasetlerinde Türkiye milletlerarası kontratlar çerçevesinde muvaffakiyet sağlamıştır. Bu katkı sürecine eğitimsel manada da dayanak verilmesi gerektiğini düşünüyorum.
3) Yükseköğretim mezunlarının işlediği hatalar ortasında yaralamanın (%8,1) dorukta olduğunu görüyoruz. Neden bu türlü?
Tanrıkulu: Bunu, eğitim düzeyi yükseldikçe ağır cürümlerden uzaklaşma eğilimine bağlayabiliriz.
Güçlü: Beyaz yaka cürümleri son 50 yıl itibariyle genelde eğitimli bireylerin işlediği kabahatler olarak öne çıkmaktadır. Örneğin, manipülatif faaliyetler, piyasa dolandırıcılıkları, bunları bilen şahıslar işler. Dünyada, eğitimli şahısların yaralama kabahati işledikleri biçiminde bir eğilim yoktur, bu Türkiye’ye has bir durumdur.
Eğitimli bireyler de cürüm işliyorlar elbette fakat Türkiye’de yükseköğretim mezunu şahısların en çok yaralama cürmü işlemelerini adalet sistemine bağlayabiliriz.
Demek ki sizin eğitimli insanınız bile, adalet sistemine güvenmiyor ve şahsî öç alma hırsı ile hareket ediyor.
4) 2018 yılında 389 ceza infaz kurumu varken 2019 yılında bu sayı 362’ye indi. Neden kimi hapishaneler kapanıyor?
Tanrıkulu: Şöyle ki cezaevleri kapanmıyor, kapasitesi düşük ve teknolojisi eskimiş olan ilçe cezaevleri daha çok kapatılıyor. Onun yerine yerleşke cezaevleri yapılıyor. Adalet Bakanlığı’nın bütçesi içinde en büyük kalem cezaevi inşaatlarıdır ve Adalet ve Kalkınma Partisi’de bununla övünüyor.
CHP Milletvekili ve TBMM İnsan Haklarını İnceleme Kurulu Başkanvekili Sezgin Tanrıkulu/Fotoğraf: Depo Photos
Güçlü: Zira, daha büyük cezaevleri inşa ediliyor. Bu, inşaat kesimine yönelik bir tercih. Bugün Silivri’de tıpkı anda 50 bine yakın mahkum kalabiliyor. Kapanan cezaevleri de küçük ve eski yapılar oluyor. Bu asla ve asla hata oranı düştü manasına gelmiyor. 2 tane kapanıyorsa onun 5 katı büyüklüğünde bir tesis açılıyor.
5) 2019 yılında 292 bin kişi cezaevinde yatarken 230 bin yatak kapasitesi bulunuyor. Ortada neden 62 bin kişilik bir fark var?
Tanrıkulu: Bu arttırılmış kapasitedir. Cezaevlerinin şu andaki kapasitesi 120 bin civarındadır. Sıkıştırılmış yani arttırılmış kapasite 230 bin olmasına karşın, mahkum sayısı çok daha fazla.
Kimi cezaevlerinde 20-25 kişi birebir anda kalabiliyor. Bu istikrarlı biçimde dağıtılmış değil. Birtakım merkezler epey ağır. Mahkumların öteki bir sorunu da yargılandıkları yer ile ikametgahlarının bulundukları yerlerin birbirinden uzak olması. Bu da bir ceza infaz siyasetidir. Annesini yıllarca göremeyen mahkumlar var.
6) İçerideki yabancı asıllı tutuklu sayısı 10 bini neden aşmış olabilir?
Tanrıkulu: Türkiye’de kayıt dışı kalan birçok yabancı var. Türkiye, birebir vakitte Asya- Avrupa ortasında bir geçiş noktası. Organize cürüm çetelerinin de ağına düşen pek çok yabancı var” kelamlarını kaydetti.
Güçlü: Son 5 yılda Türkiye her bölümden çok fazla göç aldı, kayıt dışı yaşayan göçmenlerin sayısında büyük artış yaşandı. Dünyanın pek çok coğrafyasından insanı, kontrolsüz bir halde ülkemize alıyoruz.
Türkiye, bu noktada siyasi bir tercih yaptı. Bu da kabahat oranlarında da artış yaşanmasına neden oldu. Biz ne kadar göç alırsak ve memleketler arası politikalarımızı bunun üzerine kurarsak hata oranı da artacaktır. Göç aldık fakat entegre etmedik, göç arttıkça yabancı menşeli mahkumiyet sayıları da artış gösterecektir.
Türkiye’nin yakın tarihinin sembol yerlerinden Silivri Cezaevi. Fotoğraf: Depo Photos
7) Türkiye’de neden en fazla hırsızlık ve yaralama kabahati işleniyor?
Tanrıkulu: Öncelikle, Türkiye’de yaralama olayları yüksek. Avrupa’da ya da dünyanın gelişmiş ülkelerinde bu kadar çok yaralama olayı duymazsınız.
Güçlü: Her coğrafyanın kabahat grafiği kendine hastır. Biz de bu biçimde olmasının sebebi, şahsî intikam alma hırsına bağlıyorum. Ben şayet adalet sistemine inanıyorsam sarfiyat başvururum, inanmıyorsam da kendi adaletimi sağlamaya çalışırım. Hırsızlığın çok olmasının da sebebi ekonomiktir.
Sözcü
