Hiperleksi, bir çocuğun erken ve şaşırtan bir halde beklenen yeteneklerinin ötesinde okumaya başlaması ve ekseriyetle buna bebeklik devrinde gelişen, harflere ve sayılara karşı takıntılı bir ilgi duyma halinin de eşlik etmesidir. Semptomları ekseriyetle otizmle karıştırılsa da hiperleksili çocukların yaklaşık yüzde 84’ünde otizm vardır.
Hiperleksi bozukluğunun tanısı hakkında açıklamalarda bulunan Psikiyatrist Samuray Özdemir, tedavi metotları ile ilgili bilgiler paylaştı.
3 FARKLI TIPTA HİPERLEKSİ VAR
Psikiyatrist Dr. Öğr. Üyesi Samuray Özdemir, 3 farklı hiperleksi tipi olduğunu ve teşhislerini şu biçimde açıkladı:
Tip 1 hiperleksi: Bu tip, nörogelişimsel bir bozukluğu/yeti yitimi olmayan çocukların erkenden ve beklenen gelişim seviyelerinin çok üzerinde okumayı öğrenmeleri halinde ortaya çıkar. Tip 1 hiperleksi bir bozukluk olarak kabul edilmediğinden özel bir teşhis yaklaşımı gerekli görülmez.
Tip 2 hiperleksi: Bu tip hiperleksi otizmli çocuklarda görülür. Çoklukla sayılara ve harflere takıntılıdırlar, öbür oyuncak tiplerine nazaran kitapları ve manyetik harfleri tercih ederler. Ayrıyeten, plakalar ve doğum tarihleri üzere kıymetli sayıları da sıklıkla hatırlarlar. Bu çocuklar ekseriyetle, göz temasından ve duygusal yakınlık kurmaktan kaçınma ve duyusal uyaranlara çok hassas olma üzere daha tipik otizm belirtilerine sahiptir. Tip 2 hiperlekside görülen esas özellikler çocuğun yaşına nazaran beklenenin çok üzerinde okuma yeteneğinin olması, sayılar ve harflerle takıntılı bir biçimde meşguliyet, bilgi modüllerini tekrarlamak üzere ezbere öğrenme ve öbür çeşitli davranış sıkıntılarıdır.
Tip 3 Hiperleksi: Tip 2 hiperleksiye misal lakin belirtileri vakitle azalır ve sonunda da kaybolur. Tip 3 hiperleksisi olan çocuklar dikkat cazibeli halde okuduğunu manaya eğilimi gösterirler lakin sözel lisan gelişimleri geri kalmış olabilir. Bellek fonksiyonları son derece yüksektir. Otizmli çocukların tersine, tip 3 hiperleksisi olan çocuklar etraflarıyla kolay kolay irtibat kuran, dışa dönük ve duygusal yakınlık gösterebilen çocuklardır. Tip 3 hiperleksiyi teşhis etmek sıkıntı olabilir zira okumaya erken başlamaya ek olarak bu çocuklar, çoklukla bir kadro otizm gibisi özellikler ve davranışlar gösterir. Bunların başında inanılmaz bir ezber yeteneği, duyusal hassasiyet, değişime karşı ağır direnç, fobiler ve dehşetler, sıraya dizme yahut istifleme davranışları, kendilerinden “o” yahut “sen” yahut “ismiyle” bahsetmek biçiminde zamirleri aykırı çevirme gelmektedir. Bununla birlikte, tip 3 hiperleksili çocuklar ekseriyetle duygusal yakınlık kuran, dışa dönük ve yakın aile üyeleriyle etkileşime giren çocuklardır. Otizm gibisi davranışları vakitle azalır ve yaşlarına uygun formda fonksiyonellik gösterebilir hale gelirler.
Hiperleksinin toplumdaki yaygınlığı hakkında net bir şey söyleyebilmenin mümkün olmadığını belirten Dr. Özdemir, araştırmalardan elde edilen istatistiklere nazaran şu formda açıkladı: “Otizmli çocukların yaklaşık yüzde 6 ila yüzde 14’ünde hiperleksi vardır. Hiperleksi olan her çocuğun otizmi yoktur. Hiperleksili çocukların yaklaşık yüzde 84’ünde otizm vardır. 54 çocuktan yaklaşık 1’inde otizm spektrum bozukluğu vardır.” dedi.
HİPERLEKSİNİN TEDAVİ PROSEDÜRÜ
Dr. Özdemir, hiperleksi hastalığının tedavisi için tip 1 hiperleksili çocuklar için tedavi gerektirmediğini ama tip 2 ve tip 3 hiperleksili çocuklar ise şu tedavi cinslerinden yarar görebileceklerini belirtti: “Konuşma ve lisan terapisi, hiperleksisi olan çocukların lisan ve toplumsal hünerlerini geliştirmeye yardımcı olabilir. Bu metotta çocukların toplumsal etkileşim ve manaya üzere zayıf oldukları istikametlerini geliştirmeye ve düzgünleştirmeye yardımcı olmak maksadıyla gelişmiş okuma yeteneklerinden yararlanılmaktadır. Her çocuğun toplumsal maharetler, üst seviye lisan marifetleri, konuşulan lisanı manaya, yazma ve konuşma üzere kendine has gereksinimlerine odaklanan şahsa özel bir tedavi planı vardır.”
Terapistlerin bu marifetler üzerinde çalışmak için kullandıkları kimi stratejiler olduğunu tabir eden Özdemir. şunları söyledi: “Anlamayı desteklemek için görsel sistemler, görsel programlar ve vakit çizelgeleri, söz alakalarını öğretmek için çağrışım oyunları, toplumsal öyküler, neden ve sonuç konusunda varsayım yürütme, ebeveynler ve öğretmenler için stratejiler.”
Tedavi sistemlerinden bir başkasının uğraş terapileri olduğunu söyleyen Dr. Özdemir, “Bu tedavi yaklaşımı bireye özeldir lakin terapist sürekli çocuğun uyku, beslenme, öz bakım, okul faaliyetlerine katılma, toplumsal aktivitelere katılma, yazı yazma ve duyusal uyaranlara uygun halde karşılık verme üzere zorluk alanlarında çalışır. Eğitsel yerleştirme süreci tip 2 hiperleksili ve tip 3 hiperleksili çocuklara yaklaşım stratejilerinin temel farklılığını oluşturur. Tip 2 hiperleksili çocuklar, özel eğitim sınıflarından yarar görürler. Çünkü olağan sınıflar onlar için çok fazla uyaran içerdiğinden uygun olmaz ve bu nedenle bire-bir eğitim aldıkları ortamda daha iyi öğrenebilirler. Tip 3 hiperleksili çocuklar ise tipik sınıf ortamında olmaktan daha fazla yarar görürler. Tıpkı yaştaki sınıf arkadaşlarıyla uygun toplumsal etkileşime girebilmek için sınıf ortamında daha fazla talihe sahip olurlar.” dedi.
Ensonhaber
