DERLEYEN / METİN AKTAŞOĞLU Nobby Stiles’ın mevti ve Sir Bobby Charlton’a demans teşhisi konmasının akabinde bir müddettir futbolun fikir masasında yer alan demans ve futbol münasebeti tekrar konuşulmaya başlandı. İngiltere’nin 1966’da tek Dünya Kupası zaferini elde ettiği finalde oynayan 11 oyuncudan 5’inin demansa yakalanmış olması İngiliz basınında bahsin güçlü bir halde gündeme gelmesini sağladı.

Futbolcuların altyapı da dahil olmak üzere meslekleri boyunca baş vuruşları yapmalarının demansı tetikleyebileceği öne sürülüyor. Bu korelasyon şimdi emekleme etabında lakin 2002’de 59 yaşında ömrünü yitiren Jeff Astle’a 2014 yılında yapılan otopsinin raporunda Astle’ın beyninde kronik travmatik ensefalopati tespit edilmesi bakış açısını değiştiren olay oldu.

Ensefalopati: Beyin dokusunda genelde dejeneratif değişikliklerin görüldüğü hastalıklara verilen isim.

Kronik travmatik ensefalopati: Hudut sistemine ziyan veren ve çoklukla tekrarlanan baş yaralanmaları sonucu ortaya çıkan ve demansa sebebiyet veren bir rahatsızlık.

İskoçya’da geçen yıl yapılan bir çalışma da bu otopsi raporunu takviyeler bir sonuca ulaştı. Glasgow Üniversitesi’ndeki araştırmanın önderi Prof. Willie Stewart, “Kafaya gelecek darbeleri azaltmak ismine baş vuruşlarına yaş sonu getirmek hoş bir tedbir lakin durumun ciddiyetine bakıldığında kâfi değil. Yaş kümeleri ve profesyonel düzeydeki futbolun tamamına bakılıp nerelerde efektif değişiklik yapılabilir, üzerine düşünmek gerek” dedi.

Araştırmaya nazaran bunama ve birçok sinirsel rahatsızlığın futbolcularda başka insanlara nazaran 3,5 kat daha fazla görüldüğü kanıtlandı. Lakin araştırma, bu durumun direkt sebebini baş vuruşları yahut beyin sarsıntılarına bağlamayı başaramamıştı. Buna karşın İskoçya Futbol Federasyonu, 12 yaşından küçük çocukların topa başla vurmasını engelleyen bir karar aldı. İskoçya, Avrupa’da birinci olurken ABD’de bu karar 2015 yılında alınmıştı.

‘Tüm kutucuklara tik atıyorum…’

The Times’a mevzuyu kıymetlendiren 58 yaşındaki İrlandalı unutulmaz eski futbolcu Tony Cascarino, “Demans peşimden gelecek ve ben karşılık istiyorum” başlıklı yazısında demansa yakalanma riskinin çok yüksek olduğundan kelam etti:

“Tüm kutucuklara tik atıyorum. Babam demans hastası, anne tarafımda da demans var ve iki sene evvel beynimden tümör aldırdım. Ayrıyeten profesyonel bir futbolcu olarak mesleğim boyunca toplara hayli baş vurdum. Velhasıl bir sigorta şirketinin bana teklif yaparken dejeneratif beyin rahatsızlıklarını kapsama alacağını sanmıyorum.”

Korkmadığını belirten Cascarino, sırf babasının durumuna düşmek istemediğini ve 6 yıl evvel demansa yakalanan babasına baktıkça kendi geleceğini gördüğünü tabir etti. Cascarino hissettiklerini samimiyetle ve çarpıcı halde şöyle aktardı:

“50’li yaşlarının sonunda eski bir futbolcunun beynini gösteren taramanın sonuçlarını kamuoyu ile paylaşmanın çok kıymetli olduğunu güçlü bir formda düşünmekteydim, teşhis ne olursa olsun… Pek çok eski oyuncunun bir şeyleri unuttuğu yaşlar bu yaşlar. Bu yaşlarda iş ciddiye biniyor.

Bazen sözlerimde kararsız kalıyorum ve on yıl evvelki kadar berrak olmadığımı da biliyorum. Radyoda çalıştığımda, vakit zaman lakin artarak sözleri yanlış telaffuz ediyorum. Konsantrasyonumu korumak artık daha sıkıntı. Eşim, Jo, kelamlarını büsbütün yanlış söylesem de memnunlukla müziklere eşlik etmeme çok gülüyor. Yalnızca Don McLean’in American Pie isimli kesiminin kelamlarını büsbütün biliyorum. O şarkıyı söyleyemediğimde başımın kederde olduğunu anlayacağım.

Babamın sözleri yanlış telaffuz etmeye başladığı yaşlardayım. Babam, tam bir Del Uzunluk karakteriydi, keskin zekalıydı. Okuması yazması yoktu lakin kurnazdı. Para kazanmanın yolunu daima bulurdu, kente ayak uydurmuştu, sıkıntı durumlarda ayakta kalmasını bilirdi o yüzden günden güne eridiğini görebiliyordum.

Karşıma çıkabilecek durumdan korkmuyorum lakin önümdeki vakit dilimini bilmek istiyorum ki ona nazaran planlama yapmaya başlayayım. Tüm bilimsel makaleleri okumaya ve tüm uzmanlarla buluşmaya hazırım. Lakin şayet haysiyetimi yitireceksem, beşere yaraşır bir biçimde yaşayamayacaksam o vakit bu dünyada kalmak istemem. Yardımlı intihardan yanayım. Demans ile yaşarken de hayatta olduğunuz için memnun olabilirsiniz ancak o, gerçek ben olmayacağım. Odadaki konu dışı kalmış insan olmak istemiyorum.”

Futbolun statükocu hali harekete geçme ve yenilikler getirme noktasında sevdiğimiz sporu hantal kılarken UEFA, nihayet Haziran 2020’de hususa dair adımını attı. UEFA, yaptığı resmi açıklama ile alt yaş kümelerinde genç oyuncuları korumak ismine baş topu çalışmalarının mümkün olduğu kadar azaltılmasını ve boynu güçlendirecek idmanların çalışmalara eklenmesini tavsiye etti.

UEFA, Almanya’dan Saarland Üniversitesi ve İskoçya’dan Hampden Sports Clinic ile ortak çalışma yürüterek tavsiye niteliğindeki bu kararını açıkladı ve birebir vakitte baş vuruşlarının nasıl yapılacağı ile ilgili olarak bir yönerge de paylaşıldı.

Jeff Astle, Peter Bonetti, Tommy Carroll, Stevie Chalmers, Jack Charlton, Jimmy Conway, Duncan Forbes, Alan Jarvis, Frank Kopel, Billy McNeill, Martin Peters, Barry Pierce, Nobby Stiles, John Talbut, Mike Tindall ve Ray Wilson, İngiliz futbolunun demans ve Alzheimer’a verdiği kayıplar.

1966 Dünya Kupası finalinde forma giyen 11 İngiliz futbolcudan 5’i demansa yakalandı

Mike Sutton, Chris Chilton ve Sir Bobby Charlton ise demans ile uğraş eden isimler. The Guardian bahisle ilgili çarpıcı bir ayrıntısı ortaya koyuyor:

1966’da İngiltere’nin tek Dünya Kupası zaferini elde ettiği takımda yer alan 6, finalde oynayan ise 5 ismin (Sir Bobby Charlton, Jack Charlton, Martin Peters, Nobby Stiles, Ray Wilson. Peter Bonetti ise yedek kaleci olarak kadrodaydı) demansla çaba ediyor olması yahut demansa bağlı komplikasyonlar nedeniyle hayatını kaybetmesi tesadüf olamaz.

Birleşik Krallık’ta 850 bini aşkın demans olayı bulunuyor. 65 yaşın üzerindeki her 14 bireyden demans hastası. 1966’da finalde oynayan 11 oyuncudan 5’inin demans hastası olduğunu düşünürsek bu oranın oldukça yüksek olduğu ortaya çıkıyor. Birebir vakitte 11’de 5 üzere bir oran ile tüm nüfusu ele aldığımızda çıkan 10 binde 6 üzere bir oran kıyas kabul etmiyor.

Tüm bu bilgilerin ve acı haberlerin üzerine İngiliz futbolunun gelmiş geçmiş en büyük futbolcusu olarak kabul edilen Sir Bobby Charlton’a, kardeşinin demans kaynaklı vefatından aylar sonra tıpkı hastalığa yakalanması mevzuyu yine tartışmaya açtı. Koca bir devran olan futbolun ağır hareket ettiği aşikar lakin bu önemli mevzu ile ilgili olarak yakın vakitte UEFA’nın, FIFA’nın ve lokal federasyonların gerekli adımları atması da her geçen gün daha elzem bir hal alıyor.

‘Türkiye’de ise 600 bin aile bu hastalıkla gayret ediyor’

Türkiye Alzheimer Derneği’nin 29 Ağustos 2020 tarihli açıklamasına nazaran Türkiye’de 600 bin aile demans ve Alzheimer ile çaba ediyor:

“Türkiye nüfusu içinde şu an toplam nüfusun yüzde 8.7’sini oluşturan 65 yaş üstü nüfus süratle artıyor. Buna rağmen başka yaş kümeleri bu süratte bir artış göstermiyor. Bu nedenle demans hastalarının sayısında süratli bir artış izleniyor. Hala dünyada 47 milyon Alzheimer hastası var ve 2030’da 76 milyon ve 2050’de ise 135.5 milyon hasta olması bekleniyor. Türkiye’de ise 600 bin aile bu hastalıkla gayret ediyor. Her 3 saniyede 1 kişi demans hastası oluyor.”

Hususla ilgili sorularımızı yanıtlayan nöroloji uzmanı Doç Dr. Figen Yavlal çarpıcı bilgiler aktarırken yapılan çalışmalara nazaran profesyonel futbol oynamış şahıslarda demansın daha erken yaşta başladığına dikkat çekti. Topa başla vurmanın da bir çeşit baş travması olduğunu aktaran Yavlal, “Futboldaki baş vuruşları da aslında bir çeşit baş travması. Bu elbette haftada bir iki kere sokakta, halı alanda futbol oynayanlarda geçerli değil. Burada darbenin şiddetiyle birlikte sürekliliği de çok kıymetli bir faktör. Damla damla akan suyun, taşta değişiklik yapması üzere düşünün” sözlerini kullandı.

‘Çocuklar travmaya daha açık oluyorlar’

UEFA’nın çalışmasını dayanaklar halde alt yaş kümelerinde yapılan baş vuruşu idmanlarına dikkat çeken Yavlal, “Futbol topuna başla vurmak için öncelikle çocukların boyun ve gövde kaslarını ona nazaran hazırlamaları lazım. Ancak çocuk yaş kümesinde gövde ve boyun kasları çok güçlü değil. Bu durumda travmaya daha açık oluyorlar” dedi.

Yavlal, “Beyin içerisinde hudut hücrelerinin etrafında bir miyelin kılıfı var. Hudut hücresini koruyor bu kılıf. Çocuklarda miyelin kılıfı şimdi tam olarak gelişmemişken, yani hudut hücreleri tam olarak korunamıyorken, bu travma hudut hücrelerinin gövdelerine yani aksonlara ziyan verebiliyor” halinde konuşurken şunları aktardı:

“Yani iki değerli durum var. Birincisi boyun ve gövde kaslarının güçlü olmaması. İkincisi ise miyelin kılıfının gereğince gelişmemiş olması. Bu sebeplerle bu tip travmalar aksonal hasarı ve aksonal kaybı meydana getiriyor. Peki bu sonuçları çabucak mi görürüz? Elbette hayır. İleriki yıllarda unutkanlıklarla, depresyonla, bilişsel işlev kayıplarıyla ortaya çıkar. 14-16 yaşlarına kadar çocukların topa baş ile vurmaları travma olarak kabul edilmeli ve; ya daha hafif toplar kullanılmalı ya da yapılan idmanlarda baş topu çalışmaları yapılmamalı.”

Bu nörodejeneratif travmaların tespit edilmesinin faal futbolculuk esnasında çekilecek MR’larla mümkün olmadığının da altını çizen Yavlal, “Futbolcuda çekilen bir MR’da bunu maalesef göremiyoruz. Bunlar gözle görülemeyecek kadar küçük temaslar oldukları için aksonlardaki kopmaların MR’la görülmesi mümkün değildir. İleriki yıllarda yaptığımız testlerle hastanın bilişsel işlevlerindeki zayıflama ile bunu görebiliyoruz. Bunların direkt bir tetkikle tespit edilmesi ne yazık ki mümkün değil” dedi.

Sözcü