Türk sinemasının usta ismi Halit Refiğ’i 11 yıl evvel bugün yitirdik. Gurbet Kuşları (1964), Sevmek ve Ölmek Vakti (1971), Vurun Kahpeye (1973), Teyzem (1986), Karılar Koğuşu (1990) üzere unutulmaz sinemalara imza atan Refiğ, Halid Ziya Uşaklıgil‘in Aşk-ı Memnu isimli romanını 1975 yılında TRT için uyarlayarak, kültürümüzü (!) örümcek ağı üzere saran televizyon dizilerine -ister istemez- öncülük etti.

Halit Refiğ, Antalya Altın Portakal Sinema Festivali’nde üç sefer En Güzel Direktör seçildi. Gurbet Kuşları (1964), Hanım (1989) ve Karılar Koğuşu (1990). (FOTO: İHA)

Son sinema sineması Köpekler Adası‘nı 1996’da, son televizyon dizisi Affet Bizi Hocam‘ı 1998’de, son televizyon sineması Gelinlik Kız‘ı 2000’de çeken büyük ustayı, vedasının on birinci yılında hürmet ve hasretle anıyoruz.

İSMAİL CEM’DEN HALİT REFİĞ’E TEKLİF

Sene 1974…

TRT’nin Genel Müdürü İsmail Cem’den Halit Refiğ’e bir teklif gelir: BBC, klasikleri dizi-film olarak televizyona uyarlıyor. Biz de TRT için bu türlü bir şey yapabilir miyiz?

Halit Refiğ şak diye “Aşk-ı Memnu” dedi. Halid Ziya Uşaklıgil’in 1899 yılında Servet-i Fünûn mecmuasında tefrika edilen, bir yıl sonra kitap olarak basılan romanı…

1965 yılında Memduh Ün, Halit Refiğ’e bu romanı modernize etmeyi teklif etmişti. Refiğ, modernizasyonun romana çok şey kaybettireceğini düşünüyordu.

Aşk-ı Memnu yerine, Uşaklıgil’in bir öbür romanı Kırık Hayatlar‘ı sinemaya çektiler. Ün’ün üretimci olduğu sinemanın senaryosunu Refiğ yazdı, direktör koltuğuna da o oturdu.

Kırık Hayatlar’ın takımında Cüneyt Arkın, Belgin Doruk, Nebahat Çehre, Lider Somer, Birsen Menekşeli, Hulusi Kentmen, Handan Adalı üzere isimler yer alıyordu.

Kırık Hayatlar’da ‘Gülşen’i oynayan Nebahat Çehre, Halit Refiğ’in Aşk-ı Memnu’sunda yoktu. Çehre, 33 yıl sonra modernizasyona uğramış Beren Saat’li-Kıvanç Tatlıtuğ’lu Aşk-ı Memnu’da rol alacaktı.

Refiğ ‘Firdevs’ rolü için Neriman Köksal‘ı seçmişti. ‘İkinci Firdevs’ Nebahat Çehre de dizinin çekildiği tarihte 31 yaşındaydı.

Halit Refiğ’in 1975 tarihli Aşk-ı Memnu’su şu isimlerden oluşuyordu: Salih Güney (Behlül), Müjde Ar (Bihter), Şükran Güngör (Adnan Bey), Neriman Köksal (Firdevs), Itır Esen (Nihal), Çolpan İlhan (Matmazel de Courton), Suna Keskin (Peyker).

Müjde Ar ve Itır Esen, dizinin manzara direktörü İlhan Arakon’la birlikte.

Altı kısım süren dizi inanılmaz ilgi görür. Tıpkı 2008-2010 yılları ortasında yayınlanan modernizasyon fecaati 79 kısımlık dizi gibi…

Bir fark vardı! 1975 imali diziyi seyredenler, kitapçılara koşup “Halid Ziya Uşaklıgil’in Aşk-ı Memnu diye yeni bir romanı çıkmış. Sizde var mı?” diye sormuyorlardı…

Onlar Halid Ziya Uşaklıgil’i de Aşk-ı Memnu’yu da biliyorlardı.

ULUSAL KÜLTÜR HEDEFİYLE ÇEKİLDİ

Halit Refiğ, yıllar sonra Aşk-ı Memnu’yla ilgili şu yorumu yapar:

– Benim meslek hayatımda bir dönüm noktası oldu. Birinci kere ticari sinema piyasasının dışında bir ortam, devlet televizyonu, kâr gayesi gütmeden, o tarihler için yüksek seyirlik, ‘rating’ hesaplarına da girmeden, salt ulusal kültür emelleriyle sinema imaline girişiliyor. Bu, genelde Türkiye’de sinema ortamı için, özelde de benim için farklı bir durumdu.

Aşk-ı Memnu’nun birinci kısmı TRT’de 19 Nisan 1975 günü yayınlandı.

EN AZ BASKI HİSSEDEREK YAPTIĞIM İŞ

– Teknoloji prestijiyle sinema sineması olarak fakat televizyonda gösterilmek üzere çekilmişti. Gerçekten daha sonra bilhassa dış ülkelerde çeşitli kültürel şovlarda sinema sineması üzere gösterildi daha kısaltılmış 220 dakikalık versiyonu… İşte bu vaka benim açımdan çok kıymetli bir gelişimdi. Üstümde hiçbir ticari baskı hissetmeden, ‘hangi artisti oynatsak işletmelere satış garantisi sağlarız’ diye düşünmeden yaptım. O güne kadar yaptığım sinemalar içinde üretim konusunda en az baskı hissederek yaptığım iş oldu.

Müjde Ar dizide ‘Bihter’ karakterini canlandırdı.

SONRA DA BENİM EŞİM OLDU!

Halit Refiğ ustamızın Aşk-ı Memnu’yla ilgili ‘özel’ bir anısı da var: Nihal’in (Itır Esen) piyano çalması gerekiyordu. Piyano müzikleri vardı. Ne yaparız, ne ederiz derken Gülper Savaşçın diye genç bir hanımla tanıştık. Hem müzik danışmanı olarak çalıştı hem de piyano partisyonlarının (Partisyon: Bir orkestra yapıtında kısımların bütününü içine alan nota defteri.) icrasında vazife aldı. Sonra da benim eşim oldu!

Nihal’in piyano sahnelerinde görünen eller Gülper Savaşçın‘a aitti!

Halit Refiğ-Gülper Savaşçın (FOTO: DepoPhotos)

Halit Refiğ 1961-1965 yılları ortasında Nilüfer Aydan‘la (nüfusta Aydan Canbula diye geçer) evli kaldı. Aydan’dan boşandıktan sonra İsveç asıllı striptizci Eva Bender‘e (Abrahamson) nikâh kıydı. 1971’de boşandılar. 1974’te evlendiği Gülper Savaşçın‘la ölene kadar birebir yastığa baş koydu.

HALİT REFİĞ FİLMOGRAFİSİ

DİREKTÖR: Köpekler Adası (1996), İki Yabancı (1991), Karılar Koğuşu (1990), Hanım (1989), Kızım ve Ben (1988), Kurtar Beni (1987), Kızımın Kanı (1987), Yarın Ağlayacağım (1986), Kıskıvrak (1986), Teyzem (1986), Son Darbe (1985), Mevt Yolu (1985), Paramparça (1985), Alev Alev (1984), Beyaz Mevt (1983), İhtiras Fırtınası (1983), O Bayan (1982), Leyla ile Mecnun (1982), Hayat Arbedesi (1978), Arabulucular (1977), Yedi Evlat İki Damat (1973), Kızın Var mı Sıkıntının Var (1973), Sultan Gelin (1973), Vurun Kahpeye (1973), Acı Zafer (1972), Aşk Fırtınası (1972), Çöl Kartalı (1972), Fatma Bacı (1972), Sevmek ve Ölmek Vakti (1971), Ali Cengiz Oyunu (1971), İsimsiz Cengaver (1970), Yaşamak Ne Hoş Şey (1969), Bir Türk’e Gönül Verdim (1969), Kız Kolunda Damga Var (1967), Erkek ve Diş (1966), Karakolda Ayna Var (1966), Üç Korkusuz Arkadaş (1966), Güneşe Giden Yol (1965), Canım Sana Feda (1965), Haremde Dört Bayan (1965), Kırık Hayatlar (1965), Gurbet Kuşları (1964), İstanbul’un Kızları (1964), Evcilik Oyunu (1964), Şehrazat (1964), Şafak Bekçileri (1963), Kentteki Yabancı (1962), Gençlik Hülyaları (1962), Seviştiğimiz Günler (1961), Yasak Aşk (1961)

Halit Refiğ ve Ayla Algan, Gurbet Kuşları’nın galasında… (FOTO: DepoPhotos)

SENARİST: Köpekler Adası (1996), İki Yabancı (1991), Karılar Koğuşu (1990), Hanım (1989), Kurtar Beni (1987), Son Darbe (1985), Hayat Hengamesi (1978), Arabulucular (1977), Sultan Gelin (1973), Cennetin Kapısı (1973), Vurun Kahpeye (1973), Çöl Kartalı (1972) Ali Cengiz Oyunu (1971), İsimsiz Cengaver (1970), Bir Türk’e Gönül Verdim (1969), Yaşamak Ne Hoş Şey (1969), Yaprak Dökümü (1967) Aslan Yürekli Kabadayı (1967), Son Gece (1967), Kanlı Hayat (1967), Kız Kolunda Damga Var (1967), Karakolda Ayna Var (1966), Üç Korkusuz Arkadaş (1966), Haremde Dört Bayan (1965), Kırık Hayatlar (1965), Yasak Sokaklar (1965), Güneşe Giden Yol (1965), Şehrazat (1964), Gurbet Kuşları (1964), İstanbul’un Kızları (1964), Şafak Bekçileri (1963), Avare Mustafa (1961), Seviştiğimiz Günler (1961), Yasak Aşk (1961), Güneş Doğmasın (1961), Kırık Çanaklar (1960), Mahallenin Sevgilisi (1960), Vefat Peşimizde (1960), Ala Geyik (1959), Karacaoğlan’ın Kara Sevdası (1959), Yaşamak Hakkımdır (1958)

1989 üretimi Karılar Koğuşu’nda Kadir İnanır, Hülya Koçyiğit ve Perihan Savaş rol aldı. (FOTO: DepoPhotos)

ÖYKÜ: Kölen Olayım (1969), Aslan Pençesi (1966), Erkek ve Dişi (1966), Kentteki Yabancı (1962)

DİREKTÖR ASİSTANI: Mahallenin Sevgilisi (1960), Hatalı (1960), Ala Geyik (1959), Karacaoğlan’ın Kara Sevdası (1959)

ÜRETİMCİ: İki Yabancı (1991), Canım Sana Feda (1965), İstanbul’un Kızları (1964)

YARDIMCI DİREKTÖR: Kırık Çanaklar (1960), Sürücü Nebahat (1960)

HALİT REFİĞ KİTAPLIĞI

– Sinemada Mimari Açılımlar: Halit Refiğ Sinemaları, Fatoş Adiloğlu, ES Yayınları
– Sinemada Ulusal Hal / Halit Refiğ Kitabı, Şengül Kılıç Hristidas, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
– Halit Refiğ Düşlerden Kanılara Söyleşiler, İbrahim Türk, Kabalcı Yayınları
– Bir Yorgun Savaşçı Halit Refiğ, Ahmet Toklu, Sepya Yayıncılık

Sözcü