Uzun müddettir unutmuş olduğumuz zelzele gerçeği, 30 Ekim’de yaşanan Ege sarsıntısıyla bir kere daha kendini hatırlattı. 115 vatandaşımız hayatını kaybetti, 1034 kişi yaralandı ve binlerce insan evsiz kaldı. Hayata tutunan küçücük çocukların mucizesi sayesinde his dolu anlar yaşadık. Birkaç gün içinde her şey unutuldu; güya hiçbir şey olmamış üzere. Ölenler öldükleriyle kaldılar; geride kalanlar, gidenlerin acısıyla. Fakat Türkiye olarak hiç unutmamamız gereken bir şey var: Biz bir sarsıntı ülkesiyiz

İzmir sarsıntısının de tesiriyle ‘çök kapan tutun’ metodu ve ‘hayat üçgeni’ni hayli sık duyar olduk. ‘Çök kapan tutun’ prosedürü gaye küçülterek korunma çalışmayı tabir ediyor. ‘Hayat üçgeni’ ise mümkün bir yıkılma durumunda bina içinde oluşan hayat alanlarını belirtmek için kullanılıyor. Pekala bu iki kavram ortasındaki fark ne? Sarsıntı esnasında ne yapmak gerekiyor?

Mahalle Afet Gönüllüleri (MAG) Genel Koordinatörü Hüseyin Karadayı hayat üçgeninin zelzele anında nasıl oluşacağından büsbütün emin olunamayacağını söylüyor. Yalnızca hayat üçgeninin yaşama tutunmak için kâfi olmayacağını belirtiyor. AKUT İstanbul Operasyon Grup Önderi Serhat Akbel ise, “Hayat üçgeni dediğimiz şey, devrilmeyen eşyaların yarattığı bir boşluk. Bu boşluğa denk gelirseniz hayatta kalıyorsunuz. Lakin bu düşük bir mümkünlük zira düşen rastgele bir şey, 10-15 santimetre sağda, solda yahut ileride olduğunuzda hayatta kalamazsınız” tabirlerini kullanıyor.

Dünyanın önde gelen arama kurtarma kuruluşları ise, insanlara ‘çök kapan tutun’ tekniğini öneriyor. Türkiye’deki AFAD ve AKUT da buna dahil. Aslında işin özeti şu: Zelzele olmadan devrilecek eşyalarınızı sabitleyin, zelzele olunca mümkünse hareket etmeyin ve sağlam bir eşyanın yanında ‘çök kapan tutun’ sistemini uygulayın.

‘HİÇBİR SİSTEM TEK BAŞINA HAYATINIZI KURTARMAZ’

MAG İstanbul Koordinatörü Hüseyin Karadayı, “Deprem konusunda birtakım bilgiler toplama olarak insanlara sunuluyor. Güya ‘çök kapan tutun’ ya da ‘hayat üçgeni’ insan hayatını kurtaracakmış üzere bir algı yaratılıyor” dedi. Karadayı’nın bunu söylemesinin temelinde yatan bakış açısı, aslında kusursuz bir yol olmadığı gerçeğine dayanıyor. Zira zelzeleler ön görülebilir olaylar değil. Geçmişte yaşanan olaylar, tıpkı bölgede olan binaların bile, birebir biçimde yıkılmadığını ortaya koyuyor. Pekala ne yapacağız?

MAG Genel Koordinatörü Hüseyin Karadayı’nın eğitim esnasında çekilen bir fotoğrafı.

Toplumdaki ‘kaderci’ algıya dikkat çeken Karadayı, insanlara kimi temel bilgiler aktarılmadan anlatılan her şeyin yanlış anlamalara sebep olabileceğini belirtiyor. Bilhassa “bizim bu mevzuda yapacak bir şeyimiz yok” biçimindeki genel algının üstüne gidilmesi gerekiyor. Karadayı’ya nazaran; “kaderimiz buysa olacak” denildiği anda hiç sarsıntı olmayacak üzere yaşamaya devam ediyoruz. Oturduğumuz bina ve meskenle ilgili gereken tedbirleri almak yapmamız gereken birinci şey. O probleme geri döneceğiz lakin öncesinde zelzele anı için temel usul olarak kabul edilen ‘çök kapan tutun’a dikkat çekmekte yarar var.

TEMEL SİSTEM ‘ÇÖK KAPAN TUTUN’

Dünyanın önde gelen arama kurtarma kuruluşları, insanlara ‘çök kapan tutun’ prosedürünü öneriyor. Bu sistem sayesinde mümkün bir yıkılmaya karşı maksat küçültmüş oluyoruz. Oluşacak bir boşlukta yaşama tutunmayı tavsiye eden ‘hayat üçgeni’ ise bir usul değil. Zira bu hayat üçgenlerinin nerede ve nasıl ortaya çıkacağından asla emin olamıyoruz.

Kendisine ‘çök kapan tutun’ ve ‘hayat üçgeni’ni sorduğumuz Karadayı, bize kurtuluşu ‘mucize’ olarak yer alan üç yaşındaki Ayda’nın kurtuluşu örneğini veriyor. “İnsanlara bilgilerin bütünlüklü olarak verilmesi lazım” diyen Karadayı, şunları söylüyor: “Mesela İzmir’de kurtulan çocuğun (Ayda), çamaşır makinesi ile buzdolabı ortasında kalarak kurtulduğunu biliyoruz. Lakin tek bir örnekten genelleme yapmak yanlış sonuçlar çıkarabilir. Birebir enkazda çıkan başka çamaşır makinası, buzdolabı üzere eşyaların deforme olduğunda gövdesindeki metallerin kesiciye dönüştüğünü de görmek gerekir. Öteki bir faktör ise çocuk vücudunun yetişkin vücuduna nazaran küçük olması da kurtulmada değerli bir avantajdır. Bunu da hesaba katmak gerekir.”

‘AYDA’YI ANNESİ KURTARDI’

Ayda’yı annesinin ayakları ortasına alıp koruduğunu ve anne Fidan Keskin Gezgin’in hayatını kaybederken çocuğun kurtulduğunu söyleyen Karadayı, buzdolabı, çamaşır makinesi ve kapı eşiği örnekleriyle ilgili şunları şu tabirleri kullanıyor: “Biz bilhassa buzdolabı ve çamaşır makinesinin yanına yatılmamasını tavsiye ediyoruz. Zira on bireyden biri kurtuluyor, o bir örnekten ötürü herkes kurtulacakmış üzere anlatılıyor. Bize yıllarca ‘depremde kapı eşiğinde durun’ diye anlatıldı. Bununla ilgili bir tane hayatta kalma örneği vardı. Avrupa’da bir yerde çöken bir binada orada duran bir kişinin kurtulması örnek teşkil etti. Fakat sarsıntı enkazlarına baktığınızda kapı eşiklerinin hiç de inançlı yerler olmadığını görürsünüz.”

‘ÇÖK KAPAN TUTUN’ METODUNUN AVANTAJI NE?

Hüseyin Karadayı’ya nazaran; ‘çök kapan tutun’ tekniğinin avantajı küçülmek. Ziyan görmeyi en aza indirmiş olursunuz. Bu prosedürün boyun baş ve göğüs kısmını denetim altına almak açısından değerli olduğunu belirten Karadayı, “Baş ve göğüs kısmından alacağımız darbe yaşamsal tehlike yaratacaktır. Bina çökerken  ‘hayat üçgeni’ denilen boşluklar oluşuyor. Binanın kolonları ve içindeki eşyalardan ötürü hayat boşlukları meydana geliyor. Şayet bu boşluklara denk gelirseniz kurtulma talihiniz artıyor. Bu nedenle gerek bina çökmesi gerekse eşyaların devrilmesi sonrası bu boşluklarda kalabilmek için sarsıntı olduğu andan itibaren evvelce belirlenecek inançlı yerlere birkaç saniye içinde çök kapan tutun davranışını gerçekleştirebilmek gerekir. Bu nedenle sarsıntı öncesi, meskenin içinde inançlı yerler, inançsız yerler belirlenmeli ve tüm aile fertleri tarafından bu bilinmeli. Mesken içinde kolay tatbikatlar yapılmalı” diye konuştu.

TEMEL HAZIRLIK NEDİR?

İzmir zelzelesinde de misyon alan Karadayı, her şeyden evvel ‘bina yıkılıyor’ algısının berbat bir şey olduğunu belirtiyor. Karadayı, bahisle ilgili bize şunları söyledi: “Dikkat ederseniz Bornova ve Bayraklı’da sekiz tane bina yıkıldı. Orası büsbütün yumuşak ve sulak bir taban fakat bütün binalar yıkılmadı. Sağlam ve güvenlikli, yani uygun yerlere uygun binaların yapılmasına dair bilgilerin aktarılması ve bina içindeki eşyalarla ilgili nasıl davranılması gerektiğinin de kanıksanması lazım. Ben arama kurtarma için aşağı üst 1994 yılından beri sarsıntılara gidiyorum. Yıkılan binaların içinde kalan insanların -kolon ve kiriş altında kalanlar hariç- neredeyse tamamı eşyaların altında kalarak yaralanıyor yahut ömrünü yitiriyor. Sağlam bir meskenin yanı sıra, hakikat eşyaları seçmeye de ehemmiyet vermemiz gerekiyor. Ayrıyeten bu eşyaları hakikat yerlere koymak gerekiyor. Bunu yapmadığınız sürece binanız yıkılmasa da eşyalardan ziyan görebiliyorsunuz.”

MAG eğitimlerinden bir fotoğraf.

‘BÜYÜK PARALARA MUHTAÇLIK YOK’

Sarsıntı hazırlığının büyük paralar gerektiren bir şey üzere algılandığına da dikkat çeken Karadayı, “Büyük paralara gereksiniminiz yok. Yalnızca mesken alırken yahut kiralarken para harcıyoruz. Eşyayı aslında alıyoruz. Hakikat eşyaları almak önemli” diyor. “İnsanlar bir eşya satın alacağı vakit kesinlikle zelzele faktörünü de düşünerek karar vermeli” diyen Karadayı, şöyle devam ediyor: “Çünkü biz zelzele ülkesinde yaşıyoruz. Sağlam bina ve sağlam eşya dışında büsbütün gerçek bilgi ve gerçek davranışa dayalı bir hazırlık kelam konusu. İnsan davranışı için para ödemek gerekmiyor. Yapmamız gereken şey, evvel binamızın sağlam olup olmadığından emin olmak. Sonra da konutun içinde inançlı bir hayat alanı oluşturmak. Bu çağda toplumun her bölümü bu bilgilere ulaşabilir ve bunları yapabilir. Bu noktada medyaya da büyük iş düşüyor.”

‘HAZIRLIKSIZ OLDUĞUMUZU VAN, ELAZIĞ VE İZMİR’DE GÖRDÜK’

99 zelzelesinden sonra çeşitli projelerin hayata geçtiğini ve kıymetli aralıklar alındığını söyleyen Karadayı, “Kamu binalarının yenilenmesi, güçlendirilmesi, alt yapının iyileştirilmesi, AFAD’ın kurulması değerlidir. Lakin toplum temelli hazırlıkların da paralel olarak yürümesi gerekir. Bu hususta hazırlıksız olduğumuzu Van, Elazığ ve İzmir sarsıntılarında gördük” dedi. “Bol ölçüde arama kurtarmacı yetiştirerek hazır olduğumuzu düşünürsek bunun bedelini ağır öderiz” Karadayı, “Aslında 99 sarsıntısında çıkardığımız derslerden birisi de buydu. Yani sarsıntı sonrası arama-kurtarma temelli değil, sarsıntı öncesi risk idaresinin değerli olduğunu görmüştük. Lakin o süreçten beri tekrar bol bol arama kurtarma grupları kurmaya devam ediyoruz. 20 yıldır kamuda arama kurtarma takımları kuruyor, STK’lar ise arama kurtarma dernekleri olarak faaliyet yürütüyor. Şayet bir ders çıkardık ise hem kamu hem de STK’lar olarak arama-kurtarmacılığa değil toplumun afetlere hazırlığına yönelmek gerekiyor” diye konuştu.

“Hiçbir zelzelesi beklenen İstanbul Sarsıntısı ile asla kıyaslamamalıyız” Karadayı, kelamlarını şöyle noktaladı: “Van, Elazığ ve İzmir sarsıntılarında süratli davranılması, müdahale takımlarının istenenden çok olması İstanbul açısından hazır olduğumuz manasına gelmiyor. Mümkün bir İstanbul sarsıntısında Çanakkale, Tekirdağ, İzmit, Yalova üzere vilayetlerimizin de etkileneceğini de öngörürsek, ilçelerimiz ve mahallelerinde insanlarımız günlerce kendi başının dermanına bakmak zorunda kalacaklardır. Bu nedenle mahallelerde muhtarlar öncülüğünde mahalle afet gönüllüleri gruplarının kurulması, eğitilmesi kıymetli hâle gelmektedir. Mahalle sakinlerine afet şuurunun aktarılması, inançlı hayat kültürünün aktarılması açısından kıymetli bir öge olacaktır.”

‘BİNA VE EŞYALAR SAĞLAM DEĞİLSE HER ŞEY BAHTA KALIR’

Görüşüne başvurduğumuz öteki isim ise AKUT İstanbul Operasyon Takım Başkanı Serhat Akbel. Muhabir arkadaşımız Sibel Gülersöyler’e konuşan Akbel, “Binanız sağlam değil ve eşyalarınız da sabit değilse bütün korunma usulleri bahta kalır” diyor.

Zelzele öncesinde binaların denetim edilmesi ve eşyaların sabitlenmesi gerektiğini artık kanıksamış olmamız gerekiyor. Lakin kaçımız bunu sahiden yaptı, orası tartışılır. “Binanız sağlam, eşyalarınız da sabit değilse bütün korunma tekniklerini bahta kalacağını söyleyen Akbel, “Yani ömrünüz talihe kalır” diyor. Serhat Akbel’in ‘hayat üçgeni’ ile ilgili görüşleri ise şöyle: “Hayat üçgeni dediğimiz şey, devrilmeyen eşyaların yarattığı bir boşluk. Bu boşluğa denk gelirseniz hayatta kalıyorsunuz. Lakin bu düşük bir mümkünlük zira düşen rastgele bir şey, 10-15 santimetre sağda, solda yahut ileride olduğunuzda hayatta kalamazsınız.”

AKUT İstanbul Operasyon Grup Önderi Serhat Akbel

‘BU ALGIYA GÜVENMEK BÜYÜK BİR KUSUR OLUR’

‘KOŞMAK, HAREKET ETMEK BÜYÜK HATA’

Serhat Akbel’in değindiği bir öbür mevzu ise, zelzele esnasında panikle koşmak yahut hareket etmek. Bunların kusur olduğunu söyleyen Akbel, şu sözleri kullandı: “Apartmanların merdivenlerine ya da asansörlere yönelmek, camdan atlamak, cam kenarlarına, kapı eşikleri ya da kolon kirişlerine yönelmek, bunlar evvelden kalan yanlış bilgilerdir. Bilhassa hareket etmek. O anda üzerinize bir eşya düşebilir ve daha önemli yaralanmalara neden olabilir. Zelzele anında yük merkezi yere yakın olmalı. Yanına yattığımız gereçten küçük olmamız, cenin konumu almamız gerekiyor. Kesinlikle tutunmak gerekiyor zira eşyalar da siz de o anda hareket edeceksiniz.”

‘HAYAT ÜÇGENİ DİYE BİR PROSEDÜR YOK’

“Hayat üçgeni sistemi diye bir sistem yoktur, kamuoyunda yanlış biliniyor” diyen Akbel’in aktardığına nazaran; hayat üçgeni, eşyaların çöktüğü vakitte oluşan boşluk. Yani kelam konusu sarsıntı olduğunda hiçbir biçimde öngörülebilir değil.

“Yanına yatacağınız şey, devrilen buzdolabı ya da kitaplık olmamalı” diyen Akbel, “Koltuk, masa, çekyat ya da yatağınız olabilir. Bu bahiste itina göstermelisiniz lakin yüzde 100 başarılı olacak diye bir düstur yok. Örneğin bulaşık makineleri içi boş gereçlerden oluştuğu için sarsıntı esnasında çok emniyetli değil. Lakin bilhassa eski tip çamaşır makinelerinin, tambur denilen kısmı ağır ve devrilmesi sıkıntı olduğu için daha inançlı olduğunu söyleyebiliriz” diyor.

Her şeyden evvel şimdi zelzele olmadan tedbir almaya itina göstermek gerektiğini belirten Akbel kelamlarını şöyle noktalıyor: “Deprem esnasında masadaysak yanına, televizyon izliyorsak koltuğun yanına, okuldaysak sıraların yanına, yani o geçiş koridoruna uzanmamız gerekiyor.”

ABD’Lİ ARAMA KURTARMACI DOUG COPP’UN SAVI

‘Hayat üçgeni’nin bir sistem olarak önerilmesi konusuna baktığımızda, bilhassa yabancı kaynaklı makalelerde Doug Copp ismine rastlıyoruz. Kendisinin Amerikalı bir arama kurtarma şefi olduğu belirtiliyor. Makine mühendisi ve evrimsel biyolog Davet Mert Yazıcı’nın evrimagaci.org’da yayınlanan bir makalesinde Doug Copp konusuna dikkat çekiliyor. Hayat üçgeni yolunun yaratıcısı kabul edilen Doug Copp’un yazdığı bir mektup, sağlam birçok kaynakta da referans olarak kullanılıyor. Copp’un bu usulle ilgili tabirleri ziyadesiyle tartışmaya açık. Zira makalede de belirtildiği üzere, ‘yanlış yıkım tipi algısı’ kelam konusu. Yıkım örneklerinde tasarlanan binalar, Copp’un metninde argüman edildiği üzere pankek (yassı kadayıf) formunda kusursuz bir formda yıkılmıyor. Sarsıntılar yatay sarsıntılar yaratıyor ve bu yüzden çok farklı biçimlerde parçalanarak yıkılabiliyor.

Tekniğin doğruluğunu yahut yanlışlığını anlamak için denetimli bir halde yapılan yıkımları referans almamak gerekiyor. Zira bu yıkımlar katların üst üste düşmesi halinde yapılıyor. Gerçek bir sarsıntıda ise bu türlü bir yıkım çok mümkün değil. İstanbul Teknik Üniversitesi Afet İdare Merkezi ve Meteroloji Mühendisliği Kısmı profesörlerinden Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu’nun 2013 yılında verdiği bir röportajda Marmara sarsıntısı ile alakalı verdiği örnek şu haldeydi:

‘ÇÖK KAPAN TUTUN, EN YANLIŞSIZ YÖNTEM’

Davet Mert Yazıcı makalesinde Doug Copp’un argümanlarının neden şaibeli olduğunu bilimsel bir bakış açısıyla ele almış. Makaleden çıkan sonucun, “depremler sırasında olduğunuz yere çökmek, başınızı koruyacak halde kapanmak ve sabit bir cisme tutunmak, hayatta kalma bahtınızı genel geçer olarak en çok artıracak yöntemdir” formunda olduğunu söyleyebiliriz.

Görüşüne başvurduğumuz arama kurtarma uzmanlarının da belirttiği üzere, zelzeleler öngörülemeyen doğal afetlerdir. Bir binanın sarsıntı esnasında nasıl çökeceği ise asla varsayım edilemez. Bu yüzden öncelikle binanın ve evimizdeki eşyaların sağlamlığı ile ilgili tedbirleri almalı, sonrasında ise uzmanların belirttiği ayrıntılar ışığında ‘çök kapan tutun’ yoluyla kendimizi muhafazaya çalışmalıyız.

Habere katkıda bulunan: Sibel Gülersöyler-SÖZCÜ

Sözcü