Natanz’daki tesiste, geçtiğimiz Ağustos ayında meydana gelen ve sabotaj olduğu bildirilen bir patlamada merkezi santrifüj montaj imalathanesi imha olmuştu.

San Fransisco merkezli Planet Labs adlı gözlem kuruluşunun paylaştığı uydu görüntülerine göre İran, Ağustos ayından bu yana Natanz uranyum zenginleştirme tesislerinin güneyinde, uzmanların eskiden güvenlik personelinin atış talimi için kullandığını tahmin ettiği bir mevkiye doğru yeni bir yol inşa etti.

Pazartesi günü alınan bir uydu görüntüsünde bu mevkide inşaat için kullanılan kazı araçlarına benzer ayrıntılar görüldü. Middlebury Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’ne bağlı James Martin Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme çalışmaları merkezinden uzmanlar bu görüntüleri, bölgede yeraltında kazı yapıldığı şeklinde yorumladı.

Enstitü’nün İran’ın nükleer programı uzmanlarından Jeffrey Lewis, konuya ilişkin “Bu yol dağlara gidiyor, dolayısıyla ya ileride inşa edilecek bir yapıya yol açmak için dağda tünel açıyor ya da yapıyı bizzat o dağın içine gömüyor olabilirler” ifadesini kullandı.

İRAN NE DİYOR?

İran’ın Birleşmiş Milletler’deki temsilciliği henüz bu fotoğraflarla ilgili sorulara yanıt vermedi. Ancak İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Ali Ekber Salihi, geçen ay devlet televizyonunda, yüzeydeki tahrip olan tesisin yerini “Natanz’ın çevresindeki dağların göbeğinde” bir yenisinin aldığını söylemişti.

IAEA Başkanı Rafael Grossi de müfettişlerinin, bölgedeki inşaat çalışmasından haberdar olduklarını söyledi. Grossi, 2015’te varılan nükleer anlaşmanın çökmesine rağmen hala İran’daki tesislere erişimi olan kurumun müfettişlerine İran yetkilileri tarafından bu inşaat konusunda bilgi verildiğini belirterek  “Bu da inşaata başladıkları ama henüz tamamlamadıkları anlamına geliyor. Bu uzun bir süreç” dedi.

2015 yılında ABD, Çin, Rusya, İngiltere, Fransa ve Almanya ile İran arasında Tahran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlamak üzere varılan anlaşma ABD Başkanı Donald Trump’ın geri çekilmesi ve yaptırımlara dönmesi ile çökmüştü.

Foto: Reuters

NATANZ NEDEN ÖNEMLİ?

Başkent Tahran’ın 250 kilometre güneyindeki Natanz, İran’ın en büyük uranyum zenginleştirme tesisi. 2015’te imzalanan anlaşmaya göre İran bu tesiste sadece, enerji santrallerinde kullanıma uygun ama silah yapımına uygun olmayan düşük oranda zenginleştirilmiş uranyum üretecekti.

Sadece yüzde 3-4 oranında U-235 içeren düşük düzeyde zenginleştirilmiş uranyum nükleer enerji santrallerinde yakıt olarak kullanılabiliyor. Nükleer silah için gereken uranyumun ise yüzde 90 düzeyinde zenginleştirilmiş olması gerekiyor.

İran bu anlaşma ile ayrıca 2026’ya kadar Natanz’da en fazla 5060 adet eski ve düşük etkili santrifüj bulundurmayı, Fordo’daki diğer yeraltı tesisinde de 2031’e kadar zenginleştirme faaliyetinde bulunmamayı kabul etmişti. Fakat ABD 2018’de anlaşmadan çekildiğini açıkladı.

Trump’ın 2018’de anlaşmadan çekilme ve yaptırımları sürdürme kararı alması üzerine İran da Ocak ayında anlaşmada kabul ettiği hiçbir taahhüdünü yerine getirmeyeceğini bildirdi.

İran 2019 yılının Kasım ayına gelindiğinde Natanz’daki tesiste gelişkin santrifüj sayısını iki katına çıkardığını ve Fordo’daki tesiste santrifüjlere uranyum heksaflorür enjekte etmeye başladığını duyurmuştu.

AĞUSTOS AYINDA TESİSTE PATLAMA MEYDANA GELMİŞTİ

İran Atom Enerjisi Kurumu, geçtiğimiz Ağustos ayında Natanz nükleer tesislerinde meydana gelen patlama ve izleyen yangının sabotaj olduğunu söylemiş ama kimi sorumlu tuttuğunu belirtmemişti. Bazı İranlı yetkililer tesiste çıkan yangının siber sabotaj yoluyla başlatılmış olabileceğine işaret etmişlerdi.

Bu patlamanın meydana geldiği tarihe yakın tarihlerde İran’daki çeşitli başka enerji tesislerinde de yangınlar ve patlamalar da meydana gelmişti. Yangın sonucu tesisteki merkezi santrifüj montaj atölyesi tahrip olmuştu.

Santrifüjler nükleer santrallerde kullanılan ama daha geliştirildiği takdirde silah yapımında da kullanılabilecek uranyum zenginleştirme işlemini gerçekleştiriyor.

İran yetkilileri, yanan tesisin yerine daha gelişkininin yapılacağını söylemiş ama bu olayın orta vadede santrifüj imalatını yavaşlatacağını kabul etmişti. (BBC Türkçe)

Sözcü