“Milli Gayret yıllarında işgal edilmiş İzmir kentinde kapalı direniş hücrelerinde işgalcilere karşı yeraltı teşkilatı kuran ve işgalcilerin ortasına karışarak Mustafa Kemal Paşaya bağlı casusluk faaliyetleri sürdüren, ismi efsanelere karışmış bir Türk subayının ibret verici ömrünü anlatacağız” diyen Yaşar Aksoy, ‘Gavur Mümin’in hayatına ışık tutuyor.
“IŞIKLAR İÇİNDE UYUSUNLAR”
Türk Kurtuluş Savaşı’nda “gizli istihbarat ve direniş teşkilatlarının” özgürlük çabasında çok büyük ve unutulmaz hizmetleri gerçekleşmiştir. Karakol Cemiyeti, Felah Kümesi, Müdafaa-i Ulusala Teşkilatı (M.M.), İmalatı Harbiye Kümesi, Muvenet-i Bahriye Heyeti, Namık Kümesi, Ferhad ve Kerimi Kümeleri üzere teşkilatlar Anadolu’ya silah, mühimmat, subay ve asker kaçırılması üzere cesurane uğraşları sektirmeden yapmışlar, üstelik askeri istihbarat ve düşmanı art cepheden vurma üzere ölümcül direniş hizmetleri gerçekleştirmişlerdir.
Haklarını ödeyemeyiz, tüm açık ve saklı üyelerine rahmet dileriz.
Işıklar içinde uyusunlar.
Gavur Mümin (Aksoy) (1892 İzmir – 1948 İzmir)
İZMİR’DE ÜÇ BUÇUK YIL SÜREN İŞGAL
Mondros Mütarekesi’nin 7. hususuna nazaran Osmanlı devletinin birtakım bölgelerinin İtilaf Devletleri’nce işgali teminat altına alınmıştı. İzmir’in işgali de 7. hususa nazaran planlandı ve gündeme geldi. 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması kararları içinde 7. husus şöyle idi:
Husus 7 – İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edici bir durum olduğunda rastgele bir strateji noktasını işgal hakkına sahip olacaklardır.
Bu hususa dayalı olarak 5 Mayıs 1919’da Paris’te toplanan ABD Lideri Vilson, İngiltere Başbakanı Lloyd George, Fransa Başbakanı Clemencau, İtalya Başbakanı Orlando, 12 Mayıs günü açıkladıkları karara nazaran, İzmir ve etrafını Yunanistan’a armağan ettiler ve 15 Mayıs günü Yunan birliklerince İzmir işgal edildi.
İzmir’in işgalinde başta gazeteci Hasan Tahsin, Miralay Süleyman Fethi, Kaymakam Dr. Şükrü Beyefendi olmak üzere birçok vatansever şehit edildi. İsimleri tarihe geçti.
Bu işgal, 9 Eylül 1922’ye kadar devam etti ve kent Türk Ordusu tarafından kurtarıldı. Gazi Mustafa Kemal Paşa idaresindeki bu ordunun Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa, 1. Ordu Kumandanı Sakallı Nurettin Paşa, 15. Süvari Kolordusu Kumandanı Fahrettin (Altay) Paşa, tüm öncü tümen, tugay ve bölük kumandanları, İzmir Hükümet Konağına bayrak çeken Yüzbaşı Şerafettin, Teğmen Ali Istek (Akıncı), Teğmen Hamdi (Yurteri), kurtuluşun anıtlaşan isimleridir.
İzmir kenti emperyalist işgali periyodunda 3 yıl, 135 gün boyunca Yunan yönetimi altında her türlü baskıyı, zulmü, sansürü ve işkenceyi yaşadı.
Bu mühlet içinde kentin içindeki inanılmaz yürekli direniş hareketleri şimdiye kadar detaylı bir halde ortaya konmadı. Bu direniş hareketinin başkanı ve en çarpıcı siması Gavur Mümin sisler içinden sıyrılarak, artık 100 yıl sonra tarih sahnesine çıkmıştır.
Gavur Mümin’in gerçek hayatı İzmir Direnişi’nden 100 yıl sonra Yaşar Aksoy tarafından belgelendi.
İZMİR’DE DİRENİŞ HÜCRELERİ
İzmir içindeki direniş örgütleri nelerdi? İzmir’de, Mütareke ve İşgal yıllarında Yunan işgalcilerine karşı direnen üç bâtın örgütün tüm izlerini tespit edebiliyoruz:
* Eski İttihatçıların Zımnî Teşkilatı:
Teşkilatı Mahsusa yöneticilerinden Kuşçubaşı Eşref’in temellerini attığı, Mütareke periyodunda gazeteci Hasan Tahsin’in de içinde rol aldığı ve kurduğu “Hatıra” isimli nakliye şirketi ile Kuşçubaşı Eşref’in Söke’deki çiftliğine direniş için silah sevkiyatı yapılan, Çerkez Ethem’e silah ve mühimmat kaçıran, çoğunlukla eski İttihatçıların çalıştığı bu örgütün üyeleri, Enver ve Talat Paşaların ülkede kaçmadan evvel, daha sonraki bir silahlı ayaklanma için kendilerine misyon tevdi ettiğini belirttiler.
Bu örgüt, işgal ile birlikte birtakım yöneticilerinin, Enver, Talat, Cemal paşalar ile Bahattin Şakir ve de gazeteci Hasan Tahsin’in şehit edilmeleriyle yara almış, ana ekseni Kuşcubaşı Eşref tarafından temsil edilen bir İttihatçılık davası gütmüştür.
* Müdafaai Hukukçuların Bâtın Teşkilatı:
Mütareke devrinde İzmir’de aktif vatanseverlik uğraşları sergilemiş olan “Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti”nin Yunan işgali üzerine yeraltına çekilmesi ve idare merkezini İstanbul’a taşımasıyla oluşan bu örgütü Moralızade Halit ve Nail kardeşler yönetiyor, “Erkete” şiiriyle ünlenen kardeşleri ulusal şair Rifat Moralı da içlerinde bulunuyordu. İzmir’deki değerli adamları Karşıyakalı Tahir (Bor) Beyefendi idi. Bu örgüte yardım eden birtakım Levanten İtalyan kökenli İzmirliler, Ulusal Çaba Tarihi’mize altın harflerle kazınmışlardır. Bu İtalyan kökenli vatanperver İzmirliler, başta Kont Sforza olmak üzere Avrupa’nın birtakım ileri gelenlerini Türkler lehine etkilediler.
Gavur Mümin’in direkt Mustafa Kemal’e bağlı zımnî örgütünün tüm başkanları. Aydın Teşkilat Lideri Hadimizade Cevdet Beyefendi, Manisa Teşkilat Lideri Esrapçızade Mehmet Beyefendi, Sultanhisar Teşkilat Lideri Dürükzade Mehmet Fuat Beyefendi ve Teşkilat Genel Lideri Osmanzade Mümin beyefendi. 22 Şubat 1923. İzmir Mumcu Kahvesi, Dana Bayramı. (Fotoğraf: Yaşar Aksoy Arşivi)
* Gavur Mümin’in İçinde Bulunduğu Resmi Teşkilat:
İçinde yönetici olarak Yunanlıların içine casus olarak sızmış olan Gavur Mümin (Mümin Aksoy), Hakim Hüseyin Fehmi, Askeri Hastane vazifelisi Dr. Binbaşı Hasan Sükuti Beyefendi, Hekim Menekşeli Hüsnü, Dava Vekili Bekir Behlül, Posta Müdürü Naşit, tüccardan Şamlı Yasin, İstanbul’dan tekrar sessizce İzmir’e dönen ve eczanesini yine açan Süleyman Ferit Eczacıbaşı, Eczacı Kemal Kamil Aktaş üzere kıymetli bireylerin bulunduğu ve efeler – halk – esnaf – köylü içine kadar yaygınlaşmış bu örgüt, yarı askeri, yarı resmi bir istihbarat ve operasyon örgütüydü.
Çok iyi bildiği Rumcanın ve Yunan devri Belediye Reisi Hacı Hasan Paşa’nın yeğeni olması nedeniyle Gavur Mümin’e; yenilmiş Osmanlı Devleti ile Yunan İşgal Ordusu ortasında irtibat subaylığı misyonunu verildi. Hükümet Konağında bir odası vardı; akşamları Yunan subayları ile birlikte meyhane ve sefahat alemindeydi. Türkler ondan nefret ediyor ve “Gavur Mümin”, “Kirye Mümin” deyip hatta yüzüne tükürüyorlardı. Gavur Mümin, işgal sırasında İzmir’de kurulan ve Ege’de güçlü bir yeraltı örgütlenmesine sahip olan, asker-sivil karışımı Türk istihbaratının en kıymetli bir üyesiydi.
Yüksek Komiser Steryadis ve İşgal Kuvvetleri Kumandanı Zafirios’un tam itimadına mazhar olan Gavur Mümin, elde ettiği değerli askeri bilgileri Ankara’ya ulaştırıyordu. İzmir Rıhtımına hangi Yunan savaş gemisi geldi, kaç Yunan birliği indi, ne kadar top tüfek karaya çıkarıldı, Sakarya cephesine giden Yunan birliklerinin ölçüsü, Yunanlıların kendi iç politik hengameleri, kentteki yabancı elçilerin tavrı üzere her şey öğrenilip Mustafa Kemal’e iletiliyordu.
Yunan Subayı üniforması taşıyan Gavur Mümin’in elebaşı olduğu bu örgüt içinde kömürcü, oduncu, kahveci, deveci, fırıncı, manav giysileri içinde çalışan bir çok casusun bulunduğu, daha sonra onu yargılayan Yunan Duruşması’nın savcısı tarafından belirtilmişti.
ZIMNÎ ÖRGÜT NASIL ÇALIŞIYORDU?
Saklı örgüt üyesi olan İzmir Askeri Hastanesi Baştabibi Dr. Hasan Sükuti Bey’in hatıratı, Gavur Mümin’in hatıratı ve hadiselerin şahidi olanların anlatımları ile bilinmeyen direniş örgütünün kent içindeki Kuva-yı Ulusala yanlısı çalışmaları gün ışığına çıkarılabilmiştir:
Bu anlatım ve dokümanlara nazaran bilinmeyen örgüt, terhis olmuş yahut misyondan kaçmış eski Osmanlı zabitleri içinde, kente giriş yapan gemilerin izlendiği İzmir Gümrük Müdürlüğünde, Yunan kıtalarının sevk edildiği Basmane tren garında, Hilal-i Ahmer şubelerinde, kapatılmış olan Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti üyeleri ve İtalyan kökenli Levantenler ortasında, gizlice yayınlanan İzmir’e hakikat gazetesinin dağıtıldığı halk etrafları ortamında, ismi İslam Kütüphanesi’ne dönüştürülen Ulusal Kütüphane çatısı altında, kentin Rum ve Ermeni mahallelerinde lisan bilen üyeleri vasıtasıyla, Galip Hoca’nın örgütlediği efelerle ve İzmir Müftüsü vatansever Rahmetullah Hoca ile irtibat ve faaliyet halindeydi.
GAVUR MÜMİN KİMDİ?
Kurtuluş Savaşı’nın 1 numaralı casusu ve esir edildikten sonra Yunan Ordusu Başkumandanı Trikopis ile takas edilen İzmirli Türk subayı Gavur Mümin’in destansı ve gizemli ömrü, kahramanımızın gerçek hatıratı, fotoğraf albümleri, madalyaları, bilinmeyen evrakları ve onu tanıyan yakın akrabaları ve canlı şahitler üzerinden yapılan ve 40 yıl süren araştırmalar sonucunda “Gavur Mümin – Gazi Paşa’nın Casusu” (Kırmızı Kedi Yayınevi) ismiyle kitaplaştı.
Bu kitapta Çanakkale, Kanal Harekatı, Doğu cephesi üzere muharebelerde çarpıştıktan sonra, emperyalizmin işgali altındaki bir ülke ve kentte, melon şapka hatta Yunan üniforması giyerek işgalcilere katılan ve yıllarca Gazi Mustafa Kemal’in casusluğunu yapan bir Türk subayının efsanelere ve karanlıklara karışmış çarpıcı ömrü, vatan sevgisi ve Yunan zindanlarında azap içinde geçen yılları anlatılıyor.
Bu kitapta tekrar birinci defa “Ulusal Kurtuluş” için canları kıymetine çaba veren zımnî direniş örgütleri gündeme getirilerek kaç isimsiz kahramana olan vefa duygusu pekiştirildi..
Direkt TBMM Lideri Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın özel istihbaratına bağlı olarak bir mahallî direniş teşkilatı kuran ve Yunan Ordusu içine kadar sızarak casusluk ve direniş hizmetleri gerçekleştirmiş bir bâtın kahramanı, bir mütevazi İstiklal savaşçısını, ismi sisler içinde kalmış efsanevi Gavur Mümin’i (Aksoy) gözler önüne serdiğimiz için memnunuz.
Gavur Mümin kitabımın araştırma ve yazım kademesinde bana karşılıksız yardım edenlere sonsuz şükran borçluyum.
Öncelikle Gavur Mümin’in yayınlanmamış hatıratını bana teslim eden Osmanzade Ailesi, bilhassa Osmanzade Orhan Aksoy, Samim Kocagöz, muharrir Naci Sadullah, Attila İlhan, Samim Kocagöz’ün büyük oğlu Şükrü Kocagöz ve dedesi Fadıl Kocagöz, Ergun Hiçyılmaz, askeri evraklara ulaşmamı sağlayan Attila İmre, Yılmaz Özdil, Haluk Hepkon, Mehmet Ali Güller ve Yücel Arı’ya şükran borçluyuz.
MAREŞAL ÇAKMAK’IN HASSASİYETİ
Türk Basını’nın ve benim de içinden yetiştiğim Demokrat İzmir gazetesinin 1950-60-70’li yıllarındaki ilerici ve muhalif müellifi Naci Sadullah Danış, yakın akrabası Gavur Mümin için şunları yazmıştır:
“.. Yüzbaşı Gavur Mümin’in öyküsü, İzmir’in Yunan işgalindeki kara günlerinde meçhul kalmış bir Türk evladının bilinmeyen vatanperverliğinin kıssasıdır. Bâtın vatanperverlik tabiri elbet yadırganacaktır. Fakat sırtında Yunan subay elbisesi olduğu halde yapılan vatanperverlik şüphesiz, kapalı bir vatanperverlik olacaktı. Kurtuluştan sonra da bu vatanperverin saklı kalması daha da yadırganacak. “Neden herkes tarafından bilinmemiştir?..” denilecektir.
Yüzbaşı Mümin asıl hüviyetini o kadar mahirane saklamaya muvaffak olmuştur ki, İzmirli Türkler onu koyu bir Yunan taraftarı olarak bilmişler, öldürmek için vakit zaman teşebbüse geçmişlerdi. Bunun içindir ki ona “Türk Lavrens’i” demekte asla mübalağa yok, hatta eksiklik vardır. Onun mübarek ruhuna bir Fatiha gönderelim. O ve başka vatanperver Türk evlatları ışık içinde yatsınlar.” (Demokrat İzmir, 22.9.1968)
Naci Sadullah ustama sonsuz sefer katılıyorum.
İZMİR’DE VEFAT ETTİ
Bilinmeyen faaliyetlerinin son kademesinde 29 Ekim 1921 tarihinde bir ihbar sonucu yakalanan, uzun azaplardan sonra Yunanistan’a götürülerek, dehşetli şöhreti olan Palamadi ve Hisseyle İstratona hapishanelerinde zindanlara atılan, bu yüzden İzmir’in kurtuluşu olan 9 Eylül’ü göremeyen ve lakin 5 Nisan 1923 tarihinde Yunan Başkumandanı Trikopis ile takas edilerek, vatanına ve canından çok sevdiği İzmir’e dönebilen ve yine kuşandığı Cumhuriyet Türkiye’si askeri üniforması ile vatanına hizmete devam eden, 30 Ağustos 1946 da Albay rütbesine yükselen ve 24 ocak 1948 Tarihinde İzmir’de vefat eden Gavur Mümin’in (Aksoy) uyuduğu Balçova Kabristanındaki mezarını ziyaret ediyor ve ona rahmetler diliyoruz..
Vatan için tüm cephelerde savaştığı için hiç evlenmemişti, evlatları yoktu. Lakin Osmanzade Ailesi’nin tüm çocukları ve torunları, onun evlatları idi.
Gavur Mümin’in kabri. İzmir Balçova kabristanı.
Sözcü
