İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen ve İBB iştiraklerinden BİMTAŞ’ın yürüttüğü “COVID-19 ile Uğraş Kapsamında İstanbul Kırılganlık Haritası” projesi sonuçlandı. Proje kapsamında, İBB İstanbul İstatistik Ofisi, 961 mahalleden toplanan bilgileri derleyerek mahallelerin sosyo-ekonomik durumundan ulaşım irtibatlarına, kentsel yoğunluktan demografik yapısına kadar özelliklerini inceledi.
Proje kapsamında oluşturulan mekânsal yayılma riskine bağlı kırılganlık haritası, sosyo-ekonomik kırılganlık haritası, ulaşıma bağlı kırılganlık haritası ve kentsel yoğunluğa bağlı kırılganlık haritasının sonuçları şöyle:
ANA ULAŞIM AKSLARINDA RİSK YÜKSEK ÇIKTI
Ulaşıma bağlı kırılganlık endeksinin oluşturulmasında, kırılganlığı ve salgın riskini etkileyen seyahat sayısı, araçlı seyahatlerde toplu taşıma seyahatlerinin hissesi, durak yolcu yoğunluğu, engelli yolcu sayısı, 65 yaş üstü yolcu sayısı göstergeleri kullanıldı. Ulaşıma bağlı kırılganlık endeksinin sonuçlarına nazaran, İstanbul’un ana ulaşım akslarında yer alan mahallelerin riskinin yüksek olduğu görüldü.
Bilhassa Avrupa Otobanı (E-5), Trans Avrupa Kuzey Güney Otoyolu (E-80) ve metro çizgilerinin geçtiği mahallelerde kırılganlık kıymetleri yüksek olarak tespit edildi.
Avrupa Yakası’nda yer alan mahalleler, Anadolu Yakası’ndakilere nazaran daha riskli durumda iken, Bakırköy, Bahçelievler, Zeytinburnu, Bayrampaşa ve Şişli ilçelerinde yer alan mahallelerde endeks pahaları daha yüksek bulundu. Ulaşıma bağlı kırılganlığın en yüksek olduğu mahalleler ise sırasıyla; Mimar Sinan(Üsküdar), Aksaray(Fatih), Esentepe(Şişli), Merkez(Şişli), Caferağa(Kadıköy), Osmaniye(Bakırköy), Acıbadem(Kadıköy), İçerenköy(Ataşehir), Ünalan(Üsküdar), Topçular(Eyüpsultan) oldu.
KIRSAL MAHALLELERDE SOSYO-EKONOMİK RİSK YÜKSEK
Sosyo-ekonomik kırılganlık endeksinin oluşturulmasında, Covid-19 salgın sürecinde, salgın riskini ve kırılganlığı etkileyen hane halkı büyüklüğü, İBB toplumsal yardıma başvuran hane sayısı, banka şube sayısı, kiralık konut fiyat seviyesi, gelir seviyesi, üniversite mezun oranı göstergeleri kullanıldı. Sosyo-ekonomik kırılganlık endeksinin sonuçlarına bakıldığında kırsal nitelikli mahalleler olarak tanımlanan bölgelerin, kent merkezindeki mahallelere nazaran riskinin yüksek olduğu görüldü.
Avrupa Yakası’nda Çatalca, Silivri, Arnavutköy; Anadolu Yakası’nda Beykoz, Pendik, Şile ilçelerinde bulunan mahallelerde, sosyo ekonomik riskin yüksek olduğu belirlendi. Kadıköy, Ataşehir, Beşiktaş, Bakırköy ve Şişli ilçelerinde yer alan mahallerde ise sosyo-ekonomik kırılganlık pahaları düşük çıktı. Fatih(Arnavutköy), Yunus Emre(Arnavutköy), Atatürk(Arnavutköy), Pirinççi(Eyüpsultan), Şahintepe(Başakşehir), Oklalı(Çatalca), Yavuz Selim(Arnavutköy), Göçbeyli(Pendik), Yayla(Sultangazi), Hicret(Arnavutköy) mahalleleri ise sosyo-ekonomik riskin en yüksek olduğu mahalleler olarak belirlendi.
YEŞİL ALAN ÖLÇÜSÜNÜN AZLIĞI, RİSKİ ARTIRIYOR
Kentsel yoğunluğa bağlı kırılganlık endeksinin oluşturulmasında kentsel nüfus yoğunluğu, AVM sayıları, turistik alan sayısı, kamusal şube sayıları, derslik başına düşen öğrenci sayısı, pazar kurulan gün sayısı, ticari alan göstergeleri kullanıldı. Kentsel yoğunluğa bağlı kırılganlık endeksinin sonuçlarına nazaran, genel olarak İstanbul’un kent merkezi ve alt merkezlerinde yer alan mahallelerin risk oranları yüksek olarak belirlendi.
Nüfusun ağırlaştığı, kentsel hareketliliğin fazla olduğu yahut ticaret akışının bulunduğu Bahçelievler, Bağcılar, Esenler, Güngören, Başakşehir, Zeytinburnu, Gaziosmanpaşa ve Sultangazi ilçelerinde yer alan mahallelerin kırılganlıklarının yüksek olduğu kaydedildi. İstanbul’da hizmet kesiminin ve iş alanlarının ağırlaştığı Avrupa Yakası’nda, kentsel yoğunluğa bağlı risk Anadolu Yakası’na nazaran çok daha yüksek oldu.
Bu sonucu, Avrupa Yakası’nda yer alan kimi ilçelerde açık ve yeşil alan ölçülerinin ilçe nüfusuna ve ilçenin büyüklüğüne nazaran yetersiz durumda olması, konut ve ticaret alanlarının ağır durumda olması da etkiledi. Kentsel yoğunluğa bağlı kırılganlığın en yüksek olduğu mahalleler ise sırasıyla; Ziya Gökalp (Başakşehir), Karadeniz(Gaziosmanpaşa), İçerenköy (Ataşehir), Şenlikköy (Bakırköy), Hürriyet(Bahçelievler), Şirinevler(Bahçeliever), Soğanlı(Bahçelievler), İsmetpaşa(Sultangazi), Ahmet Yesevi(Pendik), Cevizli(Maltepe) olarak belirlendi.
ZEYTİNBURNU BEŞTELSİZ MAHALLESİNE DİKKAT
Mekânsal yayılma riskine bağlı endeks ile “Hayat Konuta Sığar” uygulamasında bulunan mahallelilerin risk düzeyleri haritadaki lejant düzeylerine nazaran tespit edildi. Mekânsal yayılma riskine bağlı endeks, riskli bölgelerde yaşayan nüfusun yoğunluğunun fazla olacağı öngörülüp bu bireylerin salgını çeşitli bölgelerde yayma suratının yükseklik yahut düşüklük düzeylerinin hesaplanmasıyla oluşturuldu. Mekânsal yayılma riskine bağlı endeksin oluşturulmasında 15 alt gösterge kullanıldı.
Bu göstergeler, “Hayat Meskene Sığar” uygulaması risk yoğunluğu, aile sıhhati merkezi sayısı, AVM sayısı, eczane sayısı, ibadethane sayısı, kamu kurumu sayısı, kafe üzere hizmet alanı sayısı, market sayısı, kütüphane sayısı, park ve yeşil alan sayısı, sıhhat kurumu sayısı, turistik alan sayısı, anaokulu ve ilkokul sayısı, toplu taşıma durak sayısı, ticari alan sayısından oluştu.
Nüfus hareketliliği ve yoğunluğunun yüksek olduğu mahallelerin kırılganlığının yüksek olduğu görüldü. Avrupa Yakası’ndaki mahallelerin Anadolu Yakası’na nazaran daha riskli olduğu, sıhhat kurum ve kuruluşlarının Avrupa Yakası’nda bulunmasının bu duruma tesiri olduğu belirlendi. Mekânsal yayılma riskine bağlı kırılganlığın en yüksek olduğu mahalleler ise sırasıyla; Beştelsiz (Zeytinburnu), Kemalpaşa (Fatih), Kalenderhane (Fatih), Gökalp (Zeytinburnu), İskenderpaşa (Fatih), İsmetpaşa (Sultangazi), Mesihpaşa (Fatih), Barbaros Hayrettin Paşa (Gaziosmanpaşa), Hürriyet(Bahçelievler), Fevzi Çakmak (Bahçelievler) olarak oldu.
Sözcü
